Çölyak hastalığı (gluten intoleransı): Tedavi

Kısa bir bakış

Belirtiler: çeşitli; gluten alımı diğer semptomların yanı sıra ishale, kabızlığa, şişkinliğe, yorgunluğa, kas ve eklem ağrısına ve/veya cilt değişikliklerine neden olabilir
Formlar: Klasik çölyak hastalığı, Semptomatik çölyak hastalığı, Subklinik çölyak hastalığı, Potansiyel çölyak hastalığı, Refrakter çölyak hastalığı
Tedavi: Yaşam boyu sıkı glutensiz diyet, eksikliklerin telafisi, nadiren ilaçla
Sebep ve risk faktörleri: Kalıtsal ve dış faktörler, tetikleyiciler: Gluten alımı ve yanlış yönlendirilmiş bağışıklık tepkisi, Down sendromu, tip 1 diyabet gibi çeşitli hastalıklar.
Seyir ve prognoz: Tedavi edilemez, ancak glutenden kaçınılırsa hiç semptom olmaz veya neredeyse hiç semptom olmaz. Tedavi edilmezse anemi, laktoz intoleransı veya gastrointestinal sistem kanseri gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Çölyak hastalığı / gluten intoleransı nedir?

Çölyak hastalığı, immünolojik nedenlerden kaynaklanan, yani bağışıklık sistemini etkileyen çoklu organ hastalığıdır. Bu durumda bağışıklık sistemi tahılın bir bileşeni olan glutene karşı aşırı duyarlı tepki verir. Bu nedenle çölyak hastalığına halk dilinde gluten intoleransı denmektedir. Tıbbi isimleri “glütene duyarlı enteropati” ve “yerli sprue”dur (yetişkinlerde çölyak hastalığının eski adı).

Çölyak hastalığında bağırsak villusunun tahribatı, besin emilimi için daha az yüzey alanının mevcut olması nedeniyle ciddi eksiklik semptomlarına neden olur. Ayrıca hastalık diğer organlarda da belirtilere neden olabiliyor.

Alerji değil, otoimmün hastalık

Gluten intoleransı durumunda, gluten tarafından tetiklenen bağışıklık sistemi, ince bağırsak mukozasındaki bir enzime (gluteni işleyen doku transglutaminaz) ve endomisyuma (bağırsak duvarının bağ dokusu tabakası) karşı antikorlar oluşturur.

Çölyak hastalığı ne kadar yaygındır?

Çölyak hastalığı nispeten yaygın bir durumdur. Genel olarak uzmanlar, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde birinin gluten intoleransından muzdarip olduğunu varsaymaktadır. Bununla birlikte, çok sayıda rapor edilmeyen vakadan şüphelenilmektedir, çünkü hastalık sıklıkla ya hiç belirti vermez ya da sadece küçük semptomlara neden olur ve bu nedenle sıklıkla fark edilmez.

Semptomlar neler?

Çölyak hastalığı (glüten intoleransı) olan kişiler, glüten yemenin bir sonucu olarak çeşitli türde semptomlar geliştirebilirler. Bu nedenle hastalık “gastroenterolojinin bukalemunu” olarak kabul ediliyor.

Sindirim sisteminde çölyak hastalığı belirtileri

Çölyak hastalığına (gluten intoleransı) bağlı olabilecek sindirim sistemindeki semptomlar şunları içerir:

kronik ishal
kronik kabızlık
mide bulantısı ile birlikte veya mide bulantısı olmadan kusma
yemek yedikten sonra tokluk hissi
tantana
kronik karın rahatsızlığı / ağrısı
ağızda kronik olarak tekrarlayan aftlar

Diğer çölyak hastalığı belirtileri

Bağırsak dışındaki olası gluten intoleransı belirtileri şunlardır:

kronik yorgunluk/yorgunluk
Gelişememe
kısa boy veya düşük büyüme hızı
Gecikmiş ergenlik (pubertas tarda)
Kas Güçsüzlüğü
kas ve/veya eklem ağrısı
Hareket koordinasyonunun bozulması (ataksi)
performans karışıklığı
Gece körlüğü
Baş ağrısı

Geniş kapsamlı sonuçları olan besin eksikliği

Gelişme geriliği ve büyüme bozuklukları gibi çölyak hastalığı belirtileri, ince bağırsağın hasarlı mukoza zarının besinlerin emilmesini zorlaştırmasından kaynaklanmaktadır. Bu genellikle protein ve demir eksikliği gibi eksikliklerle sonuçlanır. Bu nedenle çölyak hastalığı özellikle çocuklarda gelişme geriliğine ve büyüme bozukluklarına yol açabilmektedir.

Çölyak hastalarında, glütenden sıkı bir şekilde uzak durmanın bir sonucu olarak mukoza zarı iyileştiğinde, başka bir deyişle bağırsak hareketleri normalleştiğinde ve besin emilimi arttığında kilo alımı sıklıkla gözlemlenebilir.

Çölyak hastalığının formları

Çölyak hastalığının kesin semptomlarına bağlı olarak hastalığın beş formu ayırt edilebilir:

kronik ishal
hacimli, bazen yağlı ve kötü kokulu dışkı
protein eksikliği nedeniyle dokularda su tutulması (ödem)
gelişememek

Ayrıca karında şişkinlik, büyümede gecikme, kas atrofisi (kas hipotrofisi) ve demir eksikliğine bağlı anemi gibi belirtiler de ortaya çıkabilir. Davranış değişiklikleri de mümkündür. Klasik çölyak hastalığı olan çocuklar bazen dikkat çekici derecede mızmız, somurtkan veya kayıtsız hale gelebilir.

Semptomatik çölyak hastalığı: Hastalığın bu formu, örneğin kronik kabızlık veya değişen bağırsak alışkanlıkları, şişkinlik, karın ağrısı ve/veya kronik üst karın rahatsızlığı (hazımsızlık) gibi değişen şiddette spesifik olmayan mide-bağırsak semptomlarıyla karakterize edilir. Bazı hastalarda uyku sorunları, yorgunluk, performans azalması veya depresyon gibi belirtiler de görülür. Bir besin eksikliği (demir veya vitamin eksikliği gibi) eklenebilir.

Subklinik çölyak hastalığı olan kişilerin gluten içeren gıdaları diyetlerinden çıkarması genellikle olumlu bir etki yaratmaz. Ancak örneğin performans gösterme veya konsantre olma yeteneğinin gelişmesi de söz konusu olabilir.

Bazı kişilerin kanlarında çölyak antikorları yalnızca geçici olarak görülür; aylar veya yıllar sonra test negatif çıkabilir.

Dirençli çölyak hastalığı: Hastalığın bu formunda, 12 ay boyunca sıkı glutensiz diyete rağmen, genellikle şiddetli bağırsak semptomları ve bağırsak villusunun kalıcı tahribatıyla birlikte, besin emiliminde bozulma belirtileri ortaya çıkmaya devam ediyor. Çölyak hastalığının bu formu pratikte çocuklarda hiç görülmez, yalnızca daha büyük yaş gruplarında görülür.

Etkilenen birçok insan çölyak hastalığının tedavi edilip edilemeyeceğini merak ediyor. Bir kişi çölyak hastalığından muzdaripse, hastalık ona hayatı boyunca eşlik eder. Şu ana kadar tedavi edici bir tedavi yok. Etkilenen bir kişi semptomlarını hafifletmek ve ikincil hastalık riskini azaltmak istiyorsa, o kişinin kalıcı olarak glutensiz bir diyet yemesi gerekir. Bu nedenle çölyak hastalığında yaşam boyu glutensiz beslenme tedavisi birinci önceliktir.

Çölyak hastalığı tedavisinin bir parçası olarak doktorlar, etkilenen bağırsak normale dönene kadar mevcut olabilecek eksiklikleri de telafi eder.

Çoğu durumda, doktor etkilenenleri beslenme terapisinde destek sağlayan danışma merkezlerine yönlendirir. Gluten içeren bir diyet uygulayan partnerlerin veya aynı hanede yaşayan kişilerin çölyak hastalığı konusunda eğitimli olması da önemlidir.

Diyette nelere dikkat edilmeli?

Aşağıdaki ipuçları, gluten intoleransınız varsa hangi tahıl ve yiyeceklerden kaçınmanız gerektiği ve hangilerinin sizin için güvenli olduğu konusunda rehberlik sağlar:

Kesinlikle kaçının: Gluten içeren tahıllar

Pek çok kişi gluten intoleransı varsa ne yememesi gerektiğini bilmek ister. Gluten intoleransı durumunda aşağıdaki gluten içeren tahıllardan ve ürünlerden tamamen ve kalıcı olarak kaçınılması şiddetle tavsiye edilir:

Buğday
Çavdar
Arpa
Hecelenmiş
Tritikale
tritordeum
Urkorn
einkorn
Emmer Kamut
Yulaf (tüm etkilenen kişilerde şikayete neden olmaz)

Gluten içeren gıdalar

Bu nedenle çölyak hastalığı olan kişiler için hangi bileşenlerin gluten içerdiğini bilmek gerekir. Bir gıda, 20 ppm'den (bir kilogram ürün başına 20 miligram) fazla gluten içermiyorsa glutensiz olarak kabul edilir. Glutensiz yiyecekleri tanımlamak için kullanılan özel bir sembol vardır: üzeri çizili tahıl başağı.

Aşağıdaki gıdalarda gluten neredeyse her zaman mevcuttur. Çölyak hastası olarak da bunlardan kaçınmanız tavsiye edilir.

Ekmek ve diğer fırınlanmış ürünler
makarna
Pizza
Cookies
Ekmekli et
malt kahvesi
Soya sosu (ama: glutensiz soya sosu var)

Gluteni akla hemen getirmeyen içeceklerden biri biradır. Ancak gluten intoleransı durumunda bira da uygun değildir.

Glutensiz tahıllar

Neyse ki gluten içermeyen ve bu nedenle gluten intoleransı olan kişiler için güvenli olan bazı tahıllar vardır. Glutensiz tahıllar şunları içerir:

Pirinç
Mısır
Darı
karabuğday
Mor
Quinoa
Yabani pirinç
Teff (Cüce Darı)

Glutensiz gıdalar

Aşağıdaki gıdalar doğal olarak gluten içermez. Bu nedenle alımları güvenlidir (glüten içeren katkı maddeleri içermemeleri koşuluyla):

Tüm meyve ve sebzeler
Patates
Et, kümes hayvanları, balık, deniz ürünleri
Soya gibi baklagiller
Yumurta, süt, süt ürünleri, tereyağı, margarin
Reçeller, tatlım
Şeker, tuz, otlar
Fındık ve yağlar
Su ve meyve suları
Şarap ve köpüklü şarap
Kahve ve Çay

Eksiklik belirtileri nasıl tedavi edilir?

Vitaminler açısından bakıldığında A vitamini, B6 ve B12 vitamini, folik asit ve K vitamini eksikliği sıklıkla görülür. Ayrıca çölyak hastalığında vücut demir, magnezyum ve kalsiyum eser elementlerini sıklıkla yetersiz emer.

Eksiklik belirtileri ortaya çıkarsa eksik vitaminlerin ve eser elementlerin yapay olarak sağlanması gerekir. Daha hafif vakalarda bu tablet veya kapsül şeklinde mümkündür. Ancak bazen damar yoluyla bir infüzyon veya en azından kas içine bir enjeksiyon gerekli olabilir, çünkü iltihaplı bağırsak muhtemelen eksik maddeleri yeterince ememez.

Bebeklerde çölyak hastalığının tedavisi nasıldır?

Uzmanlar, çölyak hastalığının tedavisine yönelik tavsiyelerinde (kılavuzlarında), beş aylıktan itibaren bebeklere gluten içeren tamamlayıcı gıdaların verilmesini savunuyorlar. Çölyak hastalığı olan kişilerin çocuklarında da hastalığa yakalanma riski daha yüksektir. Ancak yaşamın beşinci ayından itibaren glutenle beslenmenin hastalık riskini azalttığı ve önleyici etkisi olduğu görülmektedir.

Tedavi edilemeyen çölyak hastalığı

Refrakter çölyak hastalığı olarak adlandırılan çölyak hastalığının tedavi edilemeyen bir formu, çok nadir görülen bir ilerleme şeklidir. Çölyak hastalığı olanların yüzde 1.5'inde görülür. Dirençli çölyak hastalığında gluten intoleransının tipik belirtileri kanda ve ince bağırsak örneğinde tespit edilebilir.

Çölyak hastalığı nasıl gelişir?

Çölyak hastalığı sırasında vücutta meydana gelen mekanizmalar halihazırda nispeten iyi araştırılmıştır. Bununla birlikte çölyak hastalığının veya gluten intoleransının gelişim nedeni henüz açıklığa kavuşturulmamıştır.

Kalıtsal faktörler

Çölyak hastalığında kalıtsal faktörler önemli bir rol oynamaktadır. Çölyak hastalığı olan kişilerin çoğunluğunun bağışıklık hücrelerinde spesifik bir yüzey proteini bulunur. Bu protein, glüten parçalarını bağlar ve inflamatuar bağışıklık tepkisinde rol oynar. Çölyak hastalığı bazen kalıtım yoluyla yavrulara da aktarılabilir. Kalıtsal olduğu için etkilenen bireylerin çocuklarında çölyak hastalığına yakalanma riski daha yüksektir.

Doktorlar, tip 1 diyabet veya otoimmün tiroidit gibi diğer otoimmün hastalıkların da bu yüzey proteiniyle bağlantılı olduğundan şüpheleniyor. Ancak birçok sağlıklı insan da bu yüzey proteinine sahiptir. Dolayısıyla çevresel faktörlerin de hastalığın gelişiminde etkili olduğu görülmektedir.

Diyet ve çevre

Ancak beşinci aydan itibaren az miktarda glutenin önleyici etkisi bile vardır. Bağırsak virüslerinin neden olduğu enfeksiyonlar veya bakteriyel bağırsak florasındaki bir değişiklik de risk faktörleri olabilir. Ayrıca stres gibi psikososyal faktörlerin de çölyak hastalığının gelişimine katkıda bulunduğu varsayılmaktadır.

Diğer hastalıklarla bağlantı

Çölyak hastalığı diğer hastalıklarla birlikte kümelenerek ortaya çıkar, bunlar:

Turner sendromu
Down sendromu
IgA eksikliği
1 diyabet tip

Bu hastalıklar arasında çölyak hastalığının neden daha sık görüldüğü hala belirsizdir.

Çölyak hastalığı nasıl teşhis edilir?

Şüphelenilen gluten intoleransı için doğru irtibat kişisi, sindirim sistemi hastalıkları konusunda uzmanlaşmış bir dahiliye uzmanıdır (gastroenterolog). Çölyak hastalığından şüpheleniyorsanız aile doktorunuz sizi genellikle bu uzmana yönlendirecektir. Gastroenterolog daha sonra gluten intoleransının mevcut olup olmadığını belirleyecektir.

Çölyak hastalığı: tıbbi öykü ve fizik muayene

Doktor öncelikle mevcut semptomlarınızı ve önceki hastalıklarınızı (tıbbi geçmişiniz) soracaktır. Bu amaçla, örneğin çölyak hastalığından şüpheleniyorsa veya çölyak hastalığı kendi kendine testi pozitif çıktıysa size aşağıdaki soruları soracaktır:

Son zamanlarda sıklıkla ishal veya karın ağrısı çekiyor musunuz?
Son haftalarda ve aylarda istemeden kilo verdiniz mi?
Ciltte herhangi bir anormallik fark ettiniz mi?
Bir aile üyesinin gluten intoleransı var mı?
Çölyak hastalığı testi için hiç doktora gittiniz mi veya kendi kendinize test yaptınız mı?

Bağırsak dışarıdan sınırlı ölçüde değerlendirilebildiğinden çölyak hastalığının tanısı için genellikle ileri tetkikler gerekir. Ultrason muayenesi gluten intoleransının yalnızca birkaç tipik belirtisini ortaya çıkarır.

Laboratuvar testleri

Muayenelerin ilerleyen aşamalarında doktor kan alır. Çölyak hastalığı testi, kan serumunda gluten intoleransı için tipik olan çeşitli antikorları belirler.

Çölyak hastalığı testinin ne zaman yapılması gerektiğini ve tam olarak nasıl çalıştığını Çölyak Hastalığı Testi makalesinde okuyabilirsiniz. Gluten intoleransını tespit etmek için kendi kendine test de vardır. Ancak bu özellikle güvenilir değildir. Bu nedenle, yalnızca kendi kendine testin sonucuna güvenmemeniz, her zaman bir doktora danışmanız şiddetle tavsiye edilir.

Doku örneği

Doku örneğiyle tanıyı doğrulamanın bir istisnası çocuklar veya 18 yaşın altındaki kişilerdir. Bu durumlarda doktorlar, konsültasyon sonrasında istenmediği takdirde doku örneği almazlar. Bunun yerine genellikle çok yüksek antikor değerlerine ve belirli genetik laboratuvar değerlerine sahip ikinci bir kan örneği gereklidir.

Glutensiz diyet altında semptom iyileşmesi

Genetik test

Prensip olarak, tanı koymak için belirli risk genlerine yönelik genetik test yapılmasına gerek yoktur. İstisnalar, yüksek risk taşıyan belirli insan gruplarıdır:

Çölyak hastalığı olanların çocukları veya kardeşleri
Bazı hastalıkları olan çocuklar (Down sendromu, Ulrich-Turner sendromu, Williams-Beuren sendromu)
Net olmayan doku örnekleri ve laboratuvar testleri olan kişiler
Tıbbi durumlar nedeniyle aylardır glutensiz diyet uygulayan kişiler

Çoğu doktor, teşhis konulduktan sonra etkilenen kişilere çölyak hastalığı pasaportu verir. Böyle bir belgenin avantajı tüm tıbbi bulguların burada listelenmesidir. Kontrol muayenelerinin sonuçlarına ve hastalığın seyrine ilişkin bilgilere de buradan ulaşabilirsiniz. Bu, örneğin doktor değiştirdiğinizde faydalıdır.

Çölyak hastalığı tedavi edilebilir mi?

Ancak etkilenen kişi glutensiz beslenmenin olanaklarını iyice araştırırsa, çeşitli bir beslenme mümkündür.

Prensip olarak uygun şekilde tedavi edilen çölyak hastalığı yaşam beklentisini etkilemez. Komplikasyonların ortaya çıkması mümkündür.

Muhtemel komplikasyonlar

Ayrıca vitaminlerin, eser elementlerin ve diğer besin maddelerinin ciddi eksiklikleri bazen bağırsaktaki iltihaplanmadan kaynaklanır. Bazen laktoz intoleransı gibi diğer sindirim bozuklukları da ortaya çıkabilir.

Hastalığın tüm bu sonuçları genellikle çölyak hastalığını bilen ve glutensiz diyetle kendini koruyan kişilerde görülmez.

Çölyak krizi

Çok nadir durumlarda, potansiyel olarak yaşamı tehdit eden çölyak krizi meydana gelir. Şunlarla karakterize edilir:

Çok şiddetli ishal
Önemli besinlerin belirgin eksiklikleri
Su dengesinin bozulması
Kurutma

Doktorlar, glüten alımını derhal durdurarak, eksiklikleri ve vücudun su dengesini dengeleyerek, etkilenen kişilerin durumunu stabil hale getirebilirler.

Bazı durumlarda çölyak hastalığı nedeniyle bir derece sakatlık (GdB) almak mümkündür. Gerekirse bu konuyu doktorunuzla konuşun. Kural olarak bu, GdB'nin mevcut bulgulara ve yasal gerekliliklere göre belirlendiği sorumlu ofise başvuru yapılmasını gerektirir.

Çölyak hastalığı önlenebilir mi?

Bebekleri beslerken gluten içeren gıdaların çok erken (beş aydan önce) verilmemesine ve mümkünse emzirilmesine dikkat edilmelidir. Çalışmalarda bu, çölyak hastalığına yakalanma riskinin önemli ölçüde azalmasına yol açtı.