Dissosiyatif bozukluk: açıklama
Dissosiyatif bozukluk karmaşık bir psikolojik olgudur. Dayanılmaz bir deneyime tepki olarak etkilenenler, kendi kimliklerini silme noktasına kadar anılarını unuturlar.
Sağlıklı insanlar "ben"lerini düşüncelerin, eylemlerin ve duyguların birliği olarak algılarlar. Dissosiyatif bozuklukta kişinin kendi kimliğine dair bu sabit imajı bozulur. Bu nedenle ayrışma terimi (enlem. ayrılma, parçalanma anlamına gelir).
Bilinçteki bu tür bir bölünme genellikle travmatik bir deneyim veya ciddi çatışmalarla ilişkilendirilir. Dissosiyatif bozukluk sıklıkla depresyon, şizofreni veya borderline kişilik bozukluğu gibi diğer zihinsel bozukluklarla birlikte ortaya çıkar.
Çoğu durumda, dissosiyatif bozukluklar ilk olarak 30 yaşından önce ortaya çıkar. Kadınlar erkeklerden üç kat daha sık etkilenir. Nüfusun yüzde 1.4 ila 4.6'sının dissosiyatif bozukluktan muzdarip olduğu tahmin edilmektedir.
Dissosiyatif bozukluklar aşağıdaki bozuklukları içerir:
Dissosiyatif amnezi.
Bu, travmatik olaylarla ilgili hafızanın kısmen veya tamamen kaybolması anlamına gelir.
Çok nadir durumlarda, dissosiyatif amnezi, bugüne kadarki tüm yaşamın hafızasının kaybıyla sonuçlanır.
Yaşam boyu dissosiyatif amnezi yaşama riskinin yüzde yedi olduğu tahmin ediliyor.
dissosiyatif füg
Stresli bir olayın tetiklediği kişi aniden evini veya işyerini terk eder ve yeni bir kimliğe bürünür (füg=kaçış). Artık önceki yaşamını hatırlayamıyor (amnezi). Eğer daha sonra eski hayatına dönerse, genellikle gidişine ve başka bir kimliğe geçişine dair hiçbir anısı olmaz.
Uzmanlar, bu dissosiyatif bozukluğun yaşam boyu görülme riskinin yalnızca yüzde 0.2 olduğunu tahmin ediyor.
dissosiyatif stupor
Etkilenen kişiler çok az hareket eder veya hiç hareket etmez, konuşmayı bırakır ve ışığa, sese veya dokunmaya tepki vermez. Bu durumda onlarla iletişim kurmak mümkün değildir. Ancak kasların gevşek olmaması ve gözlerin hareket etmesi nedeniyle kişi bilinçsiz değildir. Dissosiyatif stuporun semptomları organik sorunlardan değil, psikolojik stresten kaynaklanmaktadır.
Dissosiyatif stupor nadiren meydana gelir. Uzmanlar bu dissosiyatif bozukluğun yaşam boyu nüfusun yüzde 0.05 ila 0.2'sinde meydana geldiğini öne sürüyor.
Disosiyatif hareket bozuklukları
Örneğin, etkilenen kişiler artık serbestçe ayakta duramıyor veya yürüyemiyor, koordinasyon sorunları yaşıyor veya artık ifade edemiyor. Felç de mümkündür. Semptomlar nörolojik bozukluklara çok benzeyebilir ve bu da tanıyı zorlaştırabilir.
Dissosiyatif duyarlılık ve duyusal bozukluklar.
Dissosiyatif hassasiyet ve duyu bozukluklarında ya vücudun belirli bölgelerinde ya da tüm vücutta normal cilt hissi kaybolur. Alternatif olarak, etkilenen bireyler duyusal algıyı (görme, koklama, duyma gibi) yalnızca kısmen gerçekleştirebilir veya bunu hiç yapamazlar.
Dissosiyatif hareket, duyu ve his bozukluklarının sıklığının yaklaşık yüzde 0.3 olduğu tahmin edilmektedir. Kadınlar ne yazık ki erkeklerden daha sık bu durumdan muzdariptir.
Disosiyatif nöbetler
Dissosiyatif nöbetler, sıklıkla belirli bir durumsal tetikleyiciye (örneğin, stresli bir durum) sahip olan psikojenik nöbetlerdir. Epileptik nöbetlere çok benzerler ancak birkaç açıdan onlardan farklıdırlar. Örneğin, yavaş başlangıçlı, gecikmiş (uzun süreli) bir başlangıca sahipken, epileptik nöbetler ani bir başlangıçla karakterize edilir. Ayrıca dissosiyatif nöbetlere nöbet süresince hafıza kaybı eşlik etmez – epileptik nöbetler vardır.
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (Çoklu Kişilik Bozukluğu)
Dissosiyatif kimlik bozukluğu, dissosiyatif bozukluğun en şiddetli şeklidir. “Çoklu kişilik bozukluğu” olarak da bilinir.
Etkilenen kişinin kişiliği farklı parçalara bölünmüştür. Her parçanın kendine ait bireysel hafızası, tercihleri ve davranış kalıpları vardır. Çoğunlukla farklı kişilik parçaları birbirinden büyük ölçüde farklılık gösterir. Ayrıca hiçbir zaman aynı anda ortaya çıkmazlar, dönüşümlü olarak ortaya çıkarlar ve birbirleri hakkında hiçbir şey bilmezler.
Çoğu durumda Dissosiyatif Kişilik Bozukluğu şiddetli istismar deneyimlerinin sonucudur.
Konuyla ilgili daha fazla bilgiyi Çoklu Kişilik Bozukluğu makalesinde okuyabilirsiniz.
Dissosiyatif bozukluk: semptomlar
Dissosiyatif bozukluklar, formlarına bağlı olarak ve sıklıkla hastadan hastaya farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
Dissosiyatif bozukluğun semptomları aynı kişide bir andan diğerine değişebilir. Ayrıca genellikle günün saatine bağlı olarak şiddetleri de değişir. Ayrıca stresli durumlar dissosiyatif bozukluğu ağırlaştırabilir.
Dissosiyatif bozukluk, kendine zarar verme davranışlarıyla da kendini gösterebilir. Örneğin, bazı hastalar kendilerini disosiyatif durumdan gerçekliğe döndürmek için kendilerini keser veya yakarlar.
Dissosiyatif bozuklukların ortak özellikleri
Çeşitli dissosiyatif bozuklukların semptomları hafıza kaybından fiziksel semptomlara kadar geniş çeşitlilik gösterse de, iki ortak özelliği vardır:
Uluslararası Ruhsal Bozukluk Sınıflandırması'na (ICD-10) göre dissosiyatif bozukluklarda semptomları açıklayabilecek herhangi bir fiziksel hastalık mevcut değildir. Ve semptomlar ile stresli olaylar veya problemler arasında ikna edici bir zamansal ilişki vardır.
Dissosiyatif bozukluk: nedenleri ve risk faktörleri.
Dissosiyatif bozukluk genellikle travmatik yaşam deneyimleri bağlamında ortaya çıkar. Kazalar, doğal afetler veya istismar gibi ciddi stresli durumlar ruhu bunaltıyor. Dissosiyatif bozukluğun semptomları bu aşırı yüke verilen stres tepkisidir.
Olumsuz deneyimlerin biyolojik etkileri de olabilir: Şiddetli stres beyindeki yapıları değiştirebilir. Örneğin stres hormonu kortizolün çok fazlası, anılarımız için gerekli olan hipokampusa zarar verir.
Araştırmacılar aynı zamanda dissosiyatif bozukluklara doğuştan bir eğilim olduğunu da varsayıyorlar. Ancak genlerin rolü henüz tam olarak aydınlatılamamıştır.
Dissosiyatif bozukluklar bazen konversiyon bozuklukları olarak da adlandırılır çünkü zihinsel içerik fiziksel içeriğe aktarılmıştır. Bu mekanizmaya “dönüşüm” denir.
Dissosiyatif bozukluk: farklı formların nedenleri
Çeşitli dissosiyatif bozuklukların tam olarak nasıl geliştiği araştırma konusudur. Örneğin bilinç bölünmesinin (disosiasyon) amnezi ve fügün nedeni olduğu düşünülmektedir. Stresli veya travmatik deneyimler bu şekilde, etkilenen kişi için artık erişilemeyecek şekilde saklanabilir. Uzmanlar bunun koruyucu bir mekanizma olduğunu varsayıyor. Eğer ruh, çok tehditkar olduğu için bir durumu işleyemiyorsa, kendini ayrışma yoluyla rahatlatır.
Çoklu kişilik bozukluğunun (dissosiyatif kimlik bozukluğu) nedeninin, her şeyden önce çocuklukta yaşanan şiddetli istismar deneyimleri olduğu düşünülmektedir. Farklı kişiliklere bölünmek, bu tür dayanılmaz deneyimlere karşı bir korumadır.
Dissosiyatif bozukluk: risk faktörleri
Vücudun ihtiyaç duyduğu her şey yeterince sağlanmadığı takdirde dissosiyatif bozukluğa yatkınlık artar. Bu nedenle dissosiyatif bozukluk, uyku eksikliği, yeterince içmeme veya egzersiz yapmama nedeniyle tetiklenebilir.
Dissosiyatif bozukluk: muayeneler ve tanı
Dissosiyatif bozukluğun tanısı için önemli olan, etkilenen kişinin ilk konsültasyon (anamnez) sırasında doktora/terapiste bildirdiği semptomlardır. Doktor/terapist ayrıca aşağıdaki gibi özel sorular da sorabilir:
- Hayatınızın belirli dönemlerine ait anıları özlüyor musunuz?
- Bazen kendinizi oraya nasıl gittiğinizi bilmediğiniz yerlerde buluyor musunuz?
- Bazen hatırlayamadığınız bir şeyi yapmışsınız gibi bir izlenime mi kapılıyorsunuz? Örneğin, evinizde oraya nasıl geldiğini bilmediğiniz şeyler mi buluyorsunuz?
- Bazen tamamen farklı bir insan olduğunuzu hissediyor musunuz?
Doktor/terapist ayrıca anamnez tartışması sırasında özel anketlerden veya önceden tanımlanmış tartışma kılavuzlarından (“tanısal görüşmeler”) yararlanabilir.
Görüşme sırasında hekim/terapist hastadaki dissosiyatif bozukluğun olası belirtilerine dikkat eder. Örneğin, bir hastanın terapiste/hekime yaptığı ziyaretler sırasında sık sık hafıza kaybı yaşaması dissosiyatif bir bozukluğa işaret edebilir.
Organik nedenlerin dışlanması
Dissosiyatif bozukluk ancak semptomların organik nedenleri dışlanabildiğinde teşhis edilebilir. Bunun nedeni, nöbetler, hareket bozuklukları veya duyu bozuklukları gibi belirtilerin, örneğin epilepsi, migren veya beyin tümörleri tarafından da tetiklenebilmesidir.
Bu nedenle doktor örneğin hastanın görme, koku ve tat alma sinirlerini, hareketlerini ve reflekslerini kontrol eder. Bazı durumlarda beynin ayrıntılı kesitsel görüntüleri bilgisayarlı tomografi (BT) taraması yardımıyla da yapılır.
Reşit olmayanlarda doktor, diğer şeylerin yanı sıra olası kötü muamele veya istismar belirtilerini de arar.
