Yürüyüş bozukluğu: Açıklama
Yürüme genellikle sezgisel olduğundan, çoğu insan sinir sistemi ve kas sistemindeki normal bir yürüyüş için aslında gerekli olan karmaşık süreçler hakkında düşünmez. Denge organı, kişinin kendi (bilinçsiz) hareket algısı, gözlerden gelen bilgi ve kas sisteminin hassas kontrolü, kesintisiz bir yürüyüş için özellikle önemlidir. Bu alanlardan herhangi birinde meydana gelen bir rahatsızlık, yürüme bozukluğuna yol açabilir.
Yürüyüş bozukluklarının pek çok nedeni bulunmaktadır. Ancak temel olarak çoğu yürüyüş bozukluğunun kökeni iki ana nedene dayandırılabilir: Denge duyusunun bozulması veya kas-iskelet sistemi rahatsızlığı.
Bozulmuş denge duygusu
Bir kişinin dik durabilmesi ve yürüyebilmesi için sağlam bir denge duygusuna ihtiyacı vardır. Bunun eksik olması halinde yürüme bozuklukları ve düşmeler meydana gelir.
Bu üç sistemden biri arızalanırsa, geri kalan iki sistem çoğunlukla bunu telafi edebilir, böylece denge hissi çok az bozulur. Ancak sistemlerden ikisinin etkilenmesi durumunda denge bozuklukları kaçınılmaz olarak ortaya çıkar. Tüm bu süreçlerin ortak noktası, genellikle bilinçsizce gerçekleşmesi ve ancak her zamanki gibi işlemedikleri anda varlıklarının farkına varılmasıdır.
- Vestibüler sistem: Vestibüler organ iç kulakta bulunur. Vücudun dönüşlerinin yanı sıra hızlanma ve yavaşlamalarını da kaydeder. Her insanın sağ ve sol iç kulağında bir denge organı vardır. Normal bir denge duygusu için her iki taraftaki denge organlarının sağlam olması önemlidir. Bunlardan biri başarısız olursa çelişkili bilgiler ortaya çıkar. Bu, denge duygusunu büyük ölçüde bozabilir ve baş dönmesine neden olabilir.
Kas-iskelet sistemi bozuklukları
Bir kişinin normal şekilde yürüyebilmesi sadece denge duyusuna değil aynı zamanda işleyen bir kas-iskelet sistemine de bağlıdır. Bu, kas gücünün yeterli olduğu ve hareket kabiliyetinin normal eklem fonksiyonu nedeniyle kısıtlanmadığı anlamına gelir. Kas gücü çok düşükse normal hareket ancak sınırlı ölçüde mümkündür.
Çoğu zaman bir eklem, aşınma ve yıpranma veya kronik iltihaplanma nedeniyle hasar görür ve bunun sonucunda eklem artık normal şekilde hareket edemez hale gelir. Yürüyüş bozukluklarında özellikle ayak, bacak ve kalçadaki kas ve eklemlerdeki problemler önem taşıyor.
Yürüyüş bozukluklarının yaygın nedenlerine genel bakış
Yürüyüş bozukluğunun nörolojik nedenleri
Bu kategori öncelikle yürüme bozukluğunun meydana gelebileceği beyin ve sinir sistemi hastalıklarını içerir:
|
Parkinson hastalığı |
Küçük adımlı, öne doğru eğilmiş yürüyüş Parkinson hastalığının tipik bir örneğidir. |
|
Multipl skleroz |
Multipl sklerozda en sık görülen denge bozuklukları, dengesiz yürüyüşe neden olur. |
|
İç kulak hasarı |
İç kulaktaki iki denge organından birinin ilaç tedavisi, iltihaplanma veya Meniere hastalığı gibi hastalıklar nedeniyle hasar görmesi denge bozukluklarına ve baş dönmesine neden olur. |
|
Vitamin eksikliği |
Örneğin, B12 vitamini eksikliği, kol ve bacaklarda duyu bozukluklarının yanı sıra yürüme bozukluklarının da ortaya çıktığı füniküler miyeloza neden olabilir. |
|
İlaç yan etkileri |
Özellikle nöroleptikler, antiepileptikler ve benzodiazepinler gibi beyni etkileyen ilaçlar yürüme bozukluğuna neden olabiliyor. |
|
Beyin tümörü/ |
Tümörün konumuna bağlı olarak duyu ve/veya motor fonksiyonlar bozulur. |
|
Inflamatuar hastalıklar |
Örneğin merkezi sinir sistemindeki Lyme hastalığı (nöroborreliosis) vakalarında yürüme bozuklukları gibi hareket bozuklukları mümkündür. |
|
Beyin omurilik sıvısı basıncının artmasına bağlı olarak serebral ventriküllerin genişlemesi |
|
|
Kronik alkol tüketimi beyin hasarına (Wernicke-Korsakow sendromu) yol açar. |
Yürüyüş bozukluğunun ortopedik nedenleri
Bu kategori öncelikle yürüme bozukluğunun meydana gelebileceği kas-iskelet sistemi hastalıklarını içerir:
|
Eklemlerde aşınma ve yıpranma (artroz) |
Osteoartrit, bir eklemin hareketliliğini ciddi şekilde sınırlayabilir ve özellikle dizler, kalçalar veya ayak bilekleri etkilendiğinde yürüme sorunlarına yol açabilir. |
|
Romatizmal hastalıklar |
Romatizmal tip olarak adlandırılan hastalıklar, eklem tahribatı ve kronik ağrı nedeniyle normal yürüyüşü imkansız hale getirebilir. |
|
Kas Güçsüzlüğü |
Özellikle kas güçsüzlüğü olan kalıtsal hastalıklar (kas distrofisi, miyotonik kas distrofisi vb.) yürüme bozukluklarından sorumludur. |
|
Bel fıtığı (disk prolapsusu), genellikle etkilenen kişi için şiddetli ağrı anlamına gelir ve sonuç olarak yürüme bozuklukları da gelişebilir. |
|
|
Tam anlamıyla ortopedik bir hastalık değil: Dolaşım bozuklukları bacaklarda ağrıya neden oluyor, bu da etkilenenlerin ancak kısa mesafeleri yürüyebildiği anlamına geliyor. |
|
|
Kasların spastisitesi |
Kas gerginliğindeki (kas tonusu) artış beyindeki hasardan kaynaklanabilir ve normal yürümeyi zorlaştırabilir. |
|
Yaralanmalar |
Örneğin femur boynunun kırılması, ileri yaşlarda yürüme bozukluğunun çok yaygın bir nedenidir. |
Şu ana kadar bahsedilen yürüme bozukluğunun fiziksel nedenlerine ek olarak, zihinsel sorunlar da yürüyüş bozukluğundan sorumlu olabilir. Altta yatan ruhsal bozukluklar çok çeşitlidir. Psikojenik yürüyüş bozukluğu, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra savaştan dönen kişiler üzerinde yapılan araştırmalarla tanındı.
Ancak psikojenik yürüme bozukluğu yalnızca TSSB bağlamında ortaya çıkmaz. Psikolojik nedenler çok farklı olabilir. Bununla birlikte, hepsinin ortak noktası, öncelikle sinir sistemi veya kas-iskelet sistemindeki bir arızadan kaynaklanmamaları, aslında doğası gereği öncelikle psikolojik olmalarıdır.
Yürüyüş bozuklukları: Ne zaman doktora başvurmalısınız?
Yürüyüş bozuklukları: Doktor ne yapar?
Yürüyüş bozukluğu durumunda hangi doktorun doğru temasa geçeceği şüphelenilen nedene bağlıdır. Yürüyüş bozukluğunun sinir sistemindeki (sinir yolları, beyin, omurilik) hasardan dolayı nörolojik olma ihtimali daha yüksekse nöroloji uzmanı size yardımcı olabilir.
Tıbbi geçmiş (anamnez)
Doktor ziyaretinin başlangıcında hasta ile doktor arasında yürüme bozukluğunun nedeni hakkında önemli bilgilerin elde edilebileceği detaylı bir görüşme yapılır. Doktorunuz size çeşitli sorular soracaktır. Örneğin:
- Ne zamandan beri yürüme bozukluğunuz var?
- Yürüyüş bozukluğu aniden mi ortaya çıktı yoksa yavaş yavaş mı ortaya çıktı?
- Yürüyüş bozukluğu her zaman mevcut mu yoksa belirtiler değişiyor mu?
- Yürüyüş bozukluğu hangi durumlarda ortaya çıkar?
- Herhangi bir ilaç kullanıyor musun? Evet ise hangileri?
- Daha önce herhangi bir rahatsızlığınız var mı (örneğin kalp krizi, felç, ortopedik hastalıklar)?
- Yürüyüş bozuklukları dışında kollarınızda veya bacaklarınızda baş dönmesi veya duyu bozuklukları gibi başka şikayetleriniz var mı?
Fiziksel Muayene
Ayrıca “zamanlı kalk ve yürü testi” (ayağa kalkıp yürümek için geçen süre) de kullanılmaktadır. Bu testte sizden sandalyeden kalkmanız, üç metre yürümeniz ve tekrar sandalyeye oturmanız isteniyor. Doktor bunu yapmak için gereken süreyi ölçer. Genellikle bu egzersizi yapmak 20 saniyeden fazla sürmez. 30 saniyeden uzun sürerse anormal kabul edilir ve bu nedenle yürüme bozukluğu olasılığı yüksektir.
Gözlerinizi kapatmak denge ve sallanma sorunları yaşamanıza neden oluyorsa, bu omurilikteki bilgi iletiminin bozulduğunu ve bunun da denge bozukluğuna (“spinal ataksi”) yol açtığını gösterir. Gözleri açıkken bu egzersizi yapmakta zaten sorun yaşıyorlarsa ve gözlerini kapatmanın duruşunuzun stabilitesi üzerinde hiçbir etkisi yoksa, bu daha çok beyincik hasarının göstergesidir.
Egzersiz sonrasında tek yönde pedal çevirerek pozisyonunu ne kadar döndürdüğü belirlenir. Başlangıç pozisyonuna göre 45 dereceden fazla bir dönüş dikkat çekicidir ve beyincikte veya denge organında hasar olduğunu gösterir. Doktor, yürüyüş ve dengeyi değerlendirmenin yanı sıra genel bir nörolojik muayene de yapar. Bunu yaparken refleksleri, kas gücünü ve duyarlılığını değerlendirir.
İleri incelemeler
- Bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI)
- Elektronörografi (ENG) ile sinir iletim hızının ölçümü
- Kan ve/veya beyin omurilik sıvısının (BOS) incelenmesi
- Beyin dalgalarının ölçümü (elektroensefalografi, EEG)
- Sinir-kas iletiminin ölçümü (elektromiyografi, EMG)
- Göz testi, işitme testi
Tedaviler
Özellikle ortopedik nedenlerden dolayı bazen cerrahi müdahale gerekebilmektedir. Birçok durumda kas kuvvetinin güçlendirilmesi ve hareket koordinasyonunun iyileştirilmesi amacıyla yürüme bozukluklarında fizyoterapi (fizik tedavi) ve fizik tedavi yöntemleri (egzersiz banyoları, masajlar, ısı uygulamaları vb.) gibi destekleyici tedavi önlemleri faydalıdır.
Yürüyüş bozuklukları: Kendi başınıza yapabilecekleriniz
Yürüyüş bozukluğunun tedavisinin bir parçası olarak fizyoterapide bazı yürüyüş egzersizleri öğrenilir. Bunlar evde düzenli olarak yapılmalıdır. İlerleme kelimenin tam anlamıyla yavaş ve "adım adım" olsa bile. Halen var olan rezervlerin güçlendirilmesi ve harekete geçirilmesiyle sinir sistemindeki kusurlar sıklıkla telafi edilebilir.
Mevcut bir yürüme bozukluğu durumunda, alkol beyne ve sinir yollarına zarar verdiği için gerekirse alkolden tamamen kaçınılmalıdır. Diabetes Mellitus'a (diyabet) bağlı polinöropati, yürüme bozukluğunun sık görülen nedenlerinden biridir. Diyabetin doktor tarafından zamanında tespit edilip tedavi edilmesi durumunda, çoğu zaman yürüme bozukluğu gibi ciddi sonuçlar önlenebilir.
Yürüyüş bozuklukları için önemli: Düşmeyi önleme
Yürüyüş bozukluğu olan bir kişi zaten düşmüşse veya herhangi bir zamanda düşme ihtimali varsa, düşme riskini ve düşmenin olası sonuçlarını en aza indirmek için her durumda önleyici tedbirler alınmalıdır.
