Kısa bir bakış
- Belirtileri: Küçük mesane taşları sıklıkla hiçbir belirtiye neden olmaz. Kolik alt karın ağrısı, idrar yaparken ağrı ve idrarda kan, daha büyük taşlarda tipiktir.
- Tedavi: Çoğu durumda herhangi bir tedaviye gerek yoktur, küçük taşlar kendiliğinden yıkanır. Daha büyük taşlarda ise öncelikle ilaçla taşlar eritilir veya küçültülür, şok dalgaları ile ezilir, endoskop ve sistoskopi ile çıkarılır. Açık ameliyata nadiren ihtiyaç duyulur.
- Nedenleri: İdrar akımının bozulması, prostat büyümesi, idrar yolu enfeksiyonları, metabolik bozukluk, bazı minerallerin diyette aşırı alınması
- Risk faktörleri: Aşırı yağ, protein ve tuzdan oluşan dengesiz beslenme, oksalik asitten zengin besinler, yetersiz sıvı alımı, tek taraflı beslenme, yaşlı erkeklerde prostat büyümesi, kemik erimesi, vitamin eksikliği, idrar torbası sondası veya mesaneye cerrahi dikiş atılması.
- Teşhis: Bir uzman (ürolog) tarafından muayene, idrar laboratuvar değerleri, muhtemelen kontrast maddeli ultrason ve röntgen muayenesi, bilgisayarlı tomografi, sistoskopi.
- Prognoz: Çoğunlukla taş kendiliğinden kaybolur, aksi takdirde küçük müdahaleler sıklıkla başarılı olur. Önlem alınmazsa mesane taşları sıklıkla birkaç kez gelişir.
Mesane taşları nelerdir?
İdrar taşları idrar yolunun boşaltıldığı idrar yolunda katı, taş benzeri oluşumlardır (konkrement). İdrar kesesinde idrar taşı bulunuyorsa doktor bu taşlaşmaya mesane taşı adını verir. Mesane bir rezervuar görevi görerek idrarı toplar ve özel kaslar aracılığıyla onun istenildiği zaman dışarı atılmasını sağlar.
Mesane taşları ya mesanenin kendisinde (birincil mesane taşları) oluşur ya da böbreklerde veya üreterlerde oluşur ve sonunda sabit idrar akışıyla mesaneye girer (sekonder mesane taşları). İdrar taşı belirtileri her iki form için de aynıdır.
Mesane taşı, bazı taş oluşturan tuzlar idrarda kristalleştiğinde gelişir. Bu genellikle söz konusu tuzun idrarda çok yüksek bir konsantrasyonda bulunması ve dolayısıyla çözünürlük eşiğini aşması durumunda meydana gelir. Tuz katı bir kristal (konkresyon) oluşturursa, zamanla üzerinde giderek daha fazla katman birikir, böylece başlangıçta küçük olan konkresyon giderek daha büyük bir idrar taşına dönüşür.
Taşın oluştuğu tuzun türüne bağlı olarak doktorlar şunları ayırt eder:
- Kalsiyum oksalat taşları (tüm idrar taşlarının yüzde 75'i)
- Magnezyum amonyum fosfattan (yüzde 10) yapılmış “struvit taşları”
- Ürik asitten yapılmış ürat taşları (yüzde 5)
- Kalsiyum fosfat taşları (yüzde 5)
- Sistin taşları (nadir)
- Ksantin taşları (nadir)
Çoğu durumda mesane taşları herhangi bir belirtiye neden olmaz ve idrarla kendiliğinden vücuttan atılır. Ancak idrar yolu taşları idrar yoluna çıkışı tıkıyorsa veya idrar yolundan tek başına geçemeyecek kadar büyükse idrar taşı tıbbi olarak çıkarılır.
Semptomlar neler?
Mesane taşı olan kişilerde sıklıkla hiçbir belirti görülmez. Mesane taşlarının semptomlara neden olup olmadığı öncelikle taşın tam olarak nerede bulunduğuna ve ne kadar büyük olduğuna bağlıdır. Mesanede serbestçe yatıyorsa idrarın üretraya çıkışı bozulmaz. Bu durumda spesifik semptomlar ortaya çıkmaz.
Ancak mesanenin alt duvarına sıkı bir şekilde tutunursa ve büyüklüğü mesanenin üretraya çıkışını engelliyorsa semptomlar gelişir. Semptomlara bir yandan mesane taşının (genellikle keskin kenarlı) neden olduğu mukoza zarının tahrişi, diğer yandan da sıklıkla böbreğe kadar uzanan idrar neden olur.
Tipik mesane taşı semptomları, bazen yanlara doğru yayılan, ani başlayan kolik tarzında alt karın ağrısıdır. Ayrıca idrar yaparken ağrı olur, idrar akışı aniden kesilir ve idrarda kan da mümkündür. Yaygın bir semptom, idrara çıkma sırasında az miktarda idrarla (pollakiüri) ilişkili olarak sürekli idrara çıkma dürtüsüdür.
Üretranın tamamen tıkanması durumunda, mesanede sıklıkla üreterler yoluyla böbreklere uzanan idrar birikmesi meydana gelir. Etkilenen kişilerin artık idrar çıkaramadığı bu duruma doktorlar tarafından idrar retansiyonu veya isküri adı verilir.
Bu semptomlara ek olarak, birçok hastada hareket etme konusunda giderek artan bir huzursuzluk görülmektedir. Bunun nedeni bilinçsizce ağrının dineceği bir vücut pozisyonu aramalarıdır. Sürekli olarak yatma pozisyonundan ayakta durma pozisyonuna geçerler veya etrafta dolaşırlar. Ayrıca ağrı sonucunda bazen mide bulantısı ve hatta kusma meydana gelebilir.
İdrar yaparken ağrı veya alt karın bölgesinde alışılmadık, kramp şeklinde bir ağrı fark ederseniz, derhal bir doktora görünmeniz ve nedeninin açıklığa kavuşturulması en iyisidir. İdrar böbreklere geri dönerse böbrek hasarı mümkündür.
Erkeklerin mesane taşlarından etkilenme olasılığı istatistiksel olarak daha yüksektir. Kadınlarda ve erkeklerde idrar taşı belirtileri aynıdır.
Mesane taşları nasıl tedavi edilebilir?
Mesane taşının boyutu ve yeri, doktorun onu çıkarmasını mı yoksa kendiliğinden akıntıyı mı bekleyeceğini belirler. Çoğu durumda mesane taşı için özel bir tedaviye gerek yoktur. Küçük taşlar (beş milimetreye kadar) ve mesanede serbestçe duran taşlar, yaklaşık on vakanın dokuzunda üretra yoluyla kendiliğinden dışarı atılır.
Bazen bazı ilaçlar (örneğin aktif madde tamsulosin), örneğin genişlemiş prostatın üretrayı daraltması durumunda eliminasyonu kolaylaştırır. Bazı taşlarda (ürat taşları, sistin taşları) doktorlar ayrıca idrar taşlarını kimyasal reaksiyon (kemolitoliz) yoluyla eritmeye veya boyutlarını küçültmeye çalışırlar.
Her durumda taş geçişini kolaylaştırmak için bol miktarda sıvı içmeniz önerilir.
Ağrı ortaya çıkarsa (genellikle idrar taşı idrar yolundan kaydığında meydana gelir), örneğin aktif madde diklofenak içeren ağrı kesiciler genellikle yardımcı olur.
Taş kendiliğinden düşemeyecek kadar büyükse, taş üretrayı tıkıyorsa ve ciddi enfeksiyon (ürosepsis) belirtisi varsa, ilgili hekimin taşı ameliyatla alması gerekir. Daha küçük idrar taşlarını forsepsle kırmaya veya sistoskopi sırasında doğrudan çıkarmaya çalışır.
İşlemden sonra hastanede ne kadar kalacağınız, çıkarılan taşın büyüklüğüne ve işlem sırasında herhangi bir komplikasyon olup olmadığına bağlıdır. Her ameliyatta olduğu gibi sistoskopinin de riskleri vardır. Genel olarak aletler aracılığıyla mikropların mesaneye girip iltihaplanmasına neden olma riski vardır. Ayrıca çok nadir de olsa kullanılan aletle organ duvarları yaralanır, hatta delinir.
Birkaç yıldır, tüm prosedürlerin çoğunluğu taşları kırmak için basınç dalgalarının kullanılmasını içeriyordu. Bu işleme ekstrakorporeal şok dalgası litotripsi (ESWL) denir. ESWL sırasında, daha büyük taşlar şok dalgaları tarafından yok edilir ve etkilenen bireylerin artıkları idrar yoluyla kolayca dışarı atmasına olanak tanır.
Mesane taşı çıkarıldıktan sonra hastalarda hala ağrı devam ediyorsa, bu durum mesane iltihabının (sistit) bir göstergesi olabilir. Gerekirse antibiyotiklerle tedavi edilir.
Günümüzde açık cerrahi yöntem ancak çok nadir durumlarda kullanılmaktadır. Örneğin sistoskopi sırasında taş veya başka bir yapının idrar yolunu veya mesane girişini tıkaması nedeniyle doktorun endoskopla mesaneye ulaşamaması durumunda gereklidir.
Mesane taşları mesanenin boşaltılmasındaki bir bozukluktan kaynaklanıyorsa, tedaviyi yapan hekimin taşın çıkarılmasından sonraki temel önceliği nedeni tedavi etmektir. Erkeklerde prostat büyümesi sıklıkla üretral drenaj bozukluklarına ve ardından taş oluşumuna yol açar.
Böyle bir durumda doktor öncelikle prostat büyümesini ilaçla tedavi etmeye çalışır. Ancak prostatın ileri derecede büyümesi veya tekrarlayan idrar taşlarında taş oluşumunu tetikleyen etkenin ortadan kaldırılması için cerrahi müdahale önerilmektedir. Çoğu durumda, sözde transüretral prostat rezeksiyonu (TURP) önerilir. Bu prosedürde prostat üretra yoluyla çıkarılır.
Mesane taşlarını ev ilaçları ile eritmek
Kolik ağrısı veya kanlı idrar gibi belirtilerle karşılaşırsanız mutlaka bir doktora görünün.
Mesane taşlarından kurtulmaya yönelik ev ilaçları, hiçbir semptomu olmayan veya çok az semptomu olan küçük taşların giderilmesine yardımcı olabilir. Üriner taşlara yönelik ev ilaçlarının çoğu, bol miktarda sıvı içmek ve dengeli beslenmek gibi önleme açısından da etkilidir.
İdrar oluşumunu uyaran herhangi bir şey, küçük taşların idrarla atılmasına yardımcı olabilir. Bu tür ev ilaçları şunları içerir:
- Bitkisel çaylar
- Bol su içmek
- Merdiven tırmanma
- Genel olarak bol miktarda egzersiz
Ev ilaçlarının sınırları vardır. Belirtiler uzun süre devam ederse, düzelmezse veya daha da kötüleşirse mutlaka bir doktora başvurmalısınız.
Mesane taşlarının homeopatik tedavisi
Homeopatide, Berberis aquifolium, Berberis, Camphora, Coccus kaktüslerinin (adi mahonia, kızamık, kafur ve kırmız skalası) D6 ila D12 seyreltilerindeki damla, tablet veya globül şeklindeki preparatlarının mesane taşlarına karşı etkili olduğu söylenmektedir.
Homeopati kavramı ve spesifik etkinliği bilimde tartışmalıdır ve çalışmalarla açıkça desteklenmemektedir.
Nedenleri ve risk faktörleri
Mesane taşları, normalde idrarda çözünen ve idrarla birlikte vücuttan atılan mineral tuzlardan, çok nadiren de proteinlerden oluşur. Belirli koşullar altında bu tuzlar idrarda çözünür (“çökelirler”) ve mesaneye yerleşirler. Başlangıçta küçük olan oluşumlar, daha fazla tuz birikmesi nedeniyle sıklıkla istikrarlı bir şekilde büyür.
Doktorlar birincil ve ikincil mesane taşlarını birbirinden ayırır. Birincil mesane taşları mesanenin kendisinde oluşurken, ikincil mesane taşları böbrek veya üreterler gibi üst idrar yolu organlarında oluşur ve idrarla birlikte mesaneye atılır. Birincil mesane taşları, ikincil mesane taşlarından çok daha yaygındır.
İdrar retansiyonunun tipik nedenleri arasında prostat büyümesi veya nörolojik hasara bağlı mesane boşaltma işlev bozukluğu yer alır. İyi huylu prostat hiperplazisi (BPH) yaşlı erkeklerde çok yaygındır.
Mesane taşları, multipl skleroz veya parapleji gibi nörolojik hastalıklarda da çıkış tıkanıklığına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bu hastalıklarda sıklıkla mesane kaslarının kasılması ve dolayısıyla idrara çıkma (işeme) bozulur.
İdrar yolu enfeksiyonu durumunda bakteriler sıklıkla idrarın kimyasal bileşimini değiştirerek bazı maddelerin çökelme riskini artırır. Örneğin uzmanlar, magnezyum amonyum fosfattan oluşan struvit taşlarını bazı bakterilerin neden olduğu idrar yolu enfeksiyonlarına bağlamaktadır.
Almanya'da hayvansal yağlar, proteinler ve oksalik asit içeren gıdalar açısından zengin olan uygunsuz bir beslenme, mesane taşlarının gelişimi için bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Oksalik asit örneğin fındık, kahve, kakao, ravent, pancar ve ıspanakta bulunur.
Oksalat, kalsiyum, fosfat, amonyum ve ürik asit (ürat) gibi taş oluşturan maddeler idrarda ancak belirli bir miktarda çözünür. Besinlerle alınan miktarın belirli bir sınırı aşması çökeltilere neden olabilir.
Mesane taşları için diğer risk faktörleri şunlardır:
- Çok az sıvı alımı (konsantre idrar)
- Çok fazla et ve süt ürünleri içeren dengesiz beslenme
- D3 vitamini alımının artması (örneğin vitamin kapsülleri)
- B6 vitamini ve A vitamini eksikliği
- Kemiklerden kana kalsiyum salınımının artmasıyla birlikte osteoporoz
- Kandaki artan kalsiyum düzeyine bağlı olarak paratiroid hiperfonksiyonu (hiperparatiroidizm)
- Aşırı magnezyum alımı
Mesane taşları her yaştan insanda görülür. Ancak yaşlı ve aşırı kilolu kişilerde mesane taşlarına daha yatkındır. İstatistiklere göre erkekler kadınlardan daha sık etkileniyor. Bunlarda neden olarak prostatın iyi huylu büyümesi (BPH) baskındır.
Mesane taşları: muayene ve tanı
Mesane taşından şüpheleniliyorsa idrar yolları hastalıkları uzmanı (ürolog) ile iletişime geçilmesi doğru kişidir. Büyük şehirlerde genellikle özel muayenehanede çalışan çok sayıda ürolog bulunurken, kırsal bölgelerde ürologlar genellikle yalnızca hastanelerde bulunabilir. İlk olarak, ilgilenen doktor tıbbi geçmişinizi alacaktır.
Bunu yaparken mevcut şikayetlerinizi ve daha önce geçirdiğiniz hastalıkları doktorunuza anlatacaksınız. Daha sonra doktor aşağıdaki gibi başka sorular soracaktır:
- Tam olarak nerede ağrınız var?
- İdrar yaparken sorun mu yaşıyorsunuz?
- Sizde (erkeklerde) prostat büyümesi olduğu biliniyor mu?
- İdrarınızda kan olduğunu fark ettiniz mi?
- Herhangi bir ilaç kullanıyor musunuz?
Anamnezin ardından fizik muayene yapılır. Doktor, örneğin bir steteskopla karnını dinler ve ardından hafifçe elle muayene eder. Fizik muayene, doktorun karın ağrısının olası nedenlerini ve açıklama için hangi ileri tetkiklerin gerekli olduğunu belirlemesine yardımcı olur.
İleri incelemeler
Mesane taşlarından şüpheleniliyorsa genellikle ileri tetkikler gerekir. Bu amaçla hastada mesane taşına rağmen idrar retansiyonu yoksa idrarda kristal, kan ve bakteri olup olmadığı laboratuvarda incelenir. Ayrıca doktor, böbrek fonksiyonunu tahmin etmek ve kan testi yoluyla ürik asit seviyesini belirlemek için kullanılan bir kan örneği alır.
Kan sayımı ve kanın pıhtılaşması, idrar torbasında eşlik eden olası iltihaplanmaya dair ipuçları sağlar. Vücutta iltihap varsa kandaki beyaz kan hücrelerinin (lökositler) ve C-reaktif protein (CRP) adı verilen miktarı büyük ölçüde artar.
Bu prosedürde uygulayıcılar damar içine kontrast madde enjekte ederler. Bu, tüm vücuda dağılır ve böbreği ve herhangi bir taşla birlikte idrar yolunun boşaltılmasını görselleştirmeyi mümkün kılar. Bu arada bilgisayarlı tomografi (BT) büyük ölçüde ürografinin yerini almıştır. CT taraması ile her türlü taş ve her türlü idrar tıkanıklığı güvenli ve hızlı bir şekilde tespit edilebilir.
Bir diğer muayene yöntemi ise sistoskopidir. Bu prosedürde, entegre kameralı (endoskop) çubuk veya kateter benzeri bir alet mesaneye yerleştirilir. Bu, iletilen canlı görüntüler üzerinde taşların doğrudan görülmesini sağlar. Sistoskopinin avantajı muayene sırasında daha küçük taşların çıkarılabilmesidir. Ayrıca doktor, mesaneden idrar çıkışının tıkanmasına neden olan tümörler gibi diğer nedenleri de tespit edebilir.
Hastalığın seyri ve prognoz
Beş milimetreden küçük mesane taşlarının yaklaşık yüzde 90'ı idrarla kendi kendine yıkanır. Bu arada, ağrı sıklıkla mesane taşı üretradan “göç ettiğinde” ortaya çıkar. Kural olarak kendi kendine geçmeyen tüm idrar taşları, girişimsel veya cerrahi bir işlemle alınabilir.
Mesane taşının başarılı bir şekilde çıkarılması, idrar taşlarının daha sonra tekrarlanmayacağının garantisi değildir. Doktorlar idrar taşlarının tekrarlama oranının yüksek olduğunu defalarca belirtiyorlar. Bu, bir zamanlar mesane taşı olan kişilerin yeniden bu taşları geliştirme riski altında olduğu anlamına gelir.
Mesane taşları nasıl önlenir
Düzenli egzersiz yaptığınızdan ve lif oranı yüksek, hayvansal protein miktarı düşük dengeli bir diyet uyguladığınızdan emin olarak mesane taşı riskini azaltırsınız. Özellikle daha önce mesane taşı geçirdiyseniz pürin ve oksalik asit içeren gıdaları az miktarda tüketmeniz önerilir.
Bu gıdalar arasında et (özellikle sakatat), balık ve deniz ürünleri, baklagiller (fasulye, mercimek, bezelye), siyah çay ve kahve, ravent, ıspanak ve pazı yer alır.
Ayrıca günde en az 2.5 litre su içtiğinizden emin olmalısınız çünkü bu, idrar yolunu iyi bir şekilde temizleyerek mineral tuzlarının çökelme riskini azaltacaktır. Ancak prensipte mesane taşlarından kaçınmanın kesin bir yolu yoktur.
