Kısa bir bakış
- Teşhis: Psikolojik test anketi, olası gerçek şekil bozucu hastalıkların dışlanması
- Semptomlar: Algılanan fiziksel eksiklikle sürekli zihinsel meşguliyet, davranış değişiklikleri, psikolojik sıkıntı
- Nedenleri ve risk faktörleri: Psikososyal ve biyolojik faktörler, çocukluk deneyimleri, risk faktörleri; istismar, ihmal, zorbalık; beyin kimyasının (serotonin metabolizması) bozulduğu varsayılmaktadır
- Tedavi: Bilişsel davranışçı terapi, antidepresanlarla ilaç tedavisi (seçici serotonin geri alım inhibitörleri SSRI, )
- Prognoz: Tedavi edilmezse vücut dismorfik bozukluğu sıklıkla sanrı noktasına kadar kronik olarak gelişir; yüksek intihar riski; terapiler iyi sonuçlar veriyor
Dismorfofobi nedir?
Beden dismorfik bozukluğu olarak da bilinen dismorfofobisi olan kişiler sürekli olarak görünüşlerini düşünürler. Bunun nesnel bir nedeni olmamasına rağmen, etkilenenler kendilerini şekilsiz hissediyorlar. Vücudun bir kısmı aslında her zamanki güzellik idealine uymasa bile, etkilenenler bunu gerçekte olduğundan çok daha kötü olarak algılıyor.
Dismorfofobinin sosyal ve profesyonel yaşam üzerinde geniş kapsamlı sonuçları vardır. Etkilenenler, görünüşlerinden utandıkları için arkadaşlarından ve ailelerinden uzaklaşıyorlar. İşlerini ihmal ediyorlar. Etkilenenlerin yarısından fazlasının intihar düşüncesi var. Dismorfofobi bu nedenle intihar riskini de artırır.
Beden dismorfik bozukluğu (BDD), Amerikan Psikiyatri Birliği'nin Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nda (DSM-5) obsesif kompulsif bir bozukluk olarak yer almaktadır. Bunun nedeni, dismorfofobisi olan kişilerin obsesif kompulsif bozukluğu olan kişilerle benzer davranışlar sergilemesidir.
Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) “Hastalıkların ve İlgili Sağlık Sorunlarının Uluslararası İstatistiksel Sınıflandırması”nda (ICD-10) sanrısal olmayan dismorfofobi, hipokondriyazisin bir varyantı olarak “somatoform bozukluk” olarak sınıflandırılmaktadır. Sanrısal düşünce ve davranışlar da eklenirse “sanrısal bozukluk” olarak sınıflandırılır.
Dismorfofobiden kaç kişi etkileniyor?
Kas dismorfisi, kas dismorfik bozukluğu
Dismorfofobinin özel bir çeşidi kas dismorfisi veya esas olarak erkekleri etkileyen “kas dismorfik bozukluğudur”. Vücutlarının yeterince kaslı olmadığını algılıyorlar veya kendilerini çok küçük hissediyorlar. Vücutları profesyonel bir sporcununkine benzese de yine de bundan hoşlanmazlar. Bu nedenle bazıları aşırı antrenman yapmaya başlar. Kas bağımlılığı aynı zamanda Adonis kompleksi veya ters anoreksi (ters anoreksi) olarak da bilinir.
Anoreksik bir kişiye benzer şekilde, erkekler de bedenlerine ilişkin çarpık bir algıya sahiptir. Ancak kalorilerden kaçınmak yerine protein açısından zengin gıdalar yemeye odaklanıyorlar. Bazıları çaresizlik içinde mümkün olduğunca çabuk kas kütlesi oluşturmak için anabolik steroidlere yöneliyor.
Kas dismorfisinden kaç kişinin etkilendiği belli değil. Vücut geliştiriciler arasında bu oranın yüzde on civarında olduğu tahmin ediliyor. Uzmanlar, etkilenen insan sayısının artmaya devam edeceğini varsayıyor. Bunun nedeni artık erkeklerin de güzellik idealine uyma baskısı altında olmalarıdır.
Dismorfofobi nasıl test edilebilir veya teşhis edilebilir?
İnternette dismorfofobinin ilk değerlendirmesine izin veren bir dizi kendi kendine test vardır. Bununla birlikte, kendi kendine uygulanan böyle bir dismorfofobi testi, bir psikiyatrist veya psikolog tarafından konulan teşhisin yerini almaz. Böyle bir testin soruları, uygulayıcı tarafından sorulanlara benzer (aşağıya bakın) ve bir puan sistemi kullanılarak ağırlıklandırılır.
Dismorfofobiyi teşhis etmek için psikiyatrist veya psikoterapist ayrıntılı bir tıbbi öykü görüşmesi yapar. Uzmanlar, teşhis kriterlerine dayalı soruları kullanarak semptomların kapsamlı bir resmini elde etmeye çalışır. Terapistler genellikle özel psikolojik anketleri rehber olarak kullanırlar.
Psikiyatrist veya psikolog dismorfofobiyi teşhis etmek için aşağıdaki soruları sorabilir:
- Görünüşünüzden dolayı şeklinizin bozulduğunu mu hissediyorsunuz?
- Dış kusurlarla uğraşmak için günde ne kadar zaman harcıyorsunuz?
- Her gün aynaya bakarak çok zaman mı harcıyorsunuz?
- Görünüşünüzden utandığınız için başkalarıyla temastan kaçınıyor musunuz?
- Görünüşünüzle ilgili düşüncelerin ağırlığı altında mı hissediyorsunuz?
Konsültasyondan sonra terapist sizinle tedavi seçeneklerini ve sonraki adımları tartışacaktır.
Teşhis koyarken terapist genellikle şekli bozan bir hastalığın gerçekten var olma olasılığını da dışlar.
Belirtileri
Bazıları ise aynaya bakmaktan çekiniyor ve artık toplum içine çıkmaya cesaret edemiyor. Kural olarak, dismorfofobisi olan kişiler, hayal ettikleri güzellik kusurlarını gizlemeye çalışırlar. Bazıları düzenli olarak estetik ameliyatlara giriyor veya görünüşlerini kendileri değiştirmeye çalışıyor. Ancak bunların hiçbiri sorunu çözmüyor; görünüşlerinden utanmaya devam ediyorlar. Dismorfofobiye sıklıkla depresyon ve umutsuzluk gibi depresif belirtiler eşlik eder.
Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'na (DSM-5) göre, dismorfofobi tanısı için aşağıdaki semptomların geçerli olması gerekir:
- Etkilenenler, başkaları tarafından fark edilemeyen veya yalnızca küçük olan sözde güzellik kusurlarıyla aşırı derecede meşguller.
- Sözde güzellik kusuru, etkilenenleri sürekli olarak belirli davranışlara veya zihinsel eylemlere yönlendiriyor. Aynada sürekli görünüşlerini kontrol ederler, aşırı bakıma başvururlar, başkalarından çirkin olmadıklarını teyit etmelerini isterler (güven verme davranışı) veya kendilerini başkalarıyla karşılaştırırlar.
- Etkilenen kişiler dış görünümleriyle aşırı meşgul olmaktan muzdariptir ve bu durum onları sosyal, mesleki veya yaşamın diğer önemli alanlarında etkiler.
Bazı durumlarda dismorfofobi sanrılarla birlikte ortaya çıkar. Böylece etkilenen kişi, kendi bedeni hakkındaki algısının gerçekliğe karşılık geldiğinden tamamen emin olur. Diğer taraftan, diğer mağdurlar kendilik algılarının gerçeklikle örtüşmediğinin farkındadır.
Nedenleri ve risk faktörleri
Uzmanlar, dismorfofobinin biyolojik ve psikososyal faktörlerin birleşiminden kaynaklandığına inanıyor. Toplumda aktarılan değerlerin de önemli bir etkisi vardır. Güzelliğe çok değer verilir. Medya, güzelliğin insanları mutlu ettiği izlenimini aktararak görünümün önemini pekiştiriyor.
Doktorlar beden dismorfik bozukluğunu “intrapsişik beden temsili bozukluğu” olarak adlandırıyor; Algılanan beden imajı, objektif beden imajıyla örtüşmemektedir.
Psikososyal faktörler
Çocukluktaki deneyimlerin belirleyici bir rol oynadığına dair göstergeler var. Çocukluk çağındaki istismar ve ihmal deneyimleri dismorfofobinin gelişimi için risk faktörleridir. Aşırı korumayla büyüyen ve ebeveynleri çatışmalardan kaçınan çocuklar da risk altındadır.
Benlik saygısını ciddi şekilde zedeleyen alay ve zorbalık, bazı durumlarda etkilenenlerin görünüşlerini giderek daha fazla sorgulamasına neden olur. Benlik saygısı düşük olan, utangaç ve endişeli olma eğiliminde olan insanlar özellikle hassastır.
Biyolojik faktörler
Uzmanlar, biyolojik faktörlerin de bu durumun gelişimini etkilediğine inanıyor. Nörotransmitter serotonin dengesinde bir bozulma olduğundan şüpheleniyorlar. Bu varsayım, seçici serotonin geri alım inhibitörleriyle (antidepresan grubundan psikotropik bir ilaç olan SSRI'lar) tedavinin sıklıkla dismorfofobiye yardımcı olduğu gerçeğiyle desteklenmektedir.
Bakım faktörleri
Bazı düşünce ve davranışlar dismorfofobinin belirtilerini sürdürür. Bu durumdan etkilenen kişiler genellikle görünümleri konusunda mükemmeliyetçi ve ulaşılamaz bir standarda sahiptir. Görünümlerine çok fazla dikkat ederler ve bu nedenle ideallerinden sapmaların veya değişikliklerin daha fazla farkındadırlar. Görünümleri, istedikleri idealle karşılaştırıldığında onlara her zaman itici gelir.
Sosyal içe çekilme ve sürekli aynaya bakma, çirkinlik duygusunu pekiştirir. Bu güvenlik davranışı, kişinin kendisini toplum içinde göstermemek için iyi bir nedeni olduğuna dair inancını güçlendirir.
Tedavi
Başarılı bir tedavi için uzmanlar bilişsel davranışçı terapi ve ilaç tedavisini önermektedir. Terapi ayaktan veya yatarak gerçekleştirilir.
Bilişsel davranışçı terapi
Bilişsel davranışçı terapi çarpık düşüncelere ve güvenlik davranışlarına odaklanır. Terapinin başlangıcında terapist öncelikle dismorfofobinin nedenlerini, semptomlarını ve tedavisini hastaya detaylı bir şekilde anlatır. Etkilenen kişiler bozukluğa ne kadar aşina olursa, belirtileri kendi içlerinde tanımaları da o kadar kolay olur.
Terapinin önemli bir kısmı da bozukluğun olası nedenlerini belirlemektir. Sebepler ortaya çıktığında birçok hasta, görünümleriyle ilgili endişelerin yalnızca daha derin bir sorunun ifadesi olduğunu fark eder.
Terapide etkilenenler stresli düşünceleri tanımayı ve değiştirmeyi öğrenirler. Mükemmeliyetçi taleplere gerçekçi ve ulaşılabilir taleplerle karşılık verilir. Düşüncelerin yanı sıra spesifik davranışlar da tedavide önemli rol oynar. Pek çok insan, başkaları tarafından yargılanmaktan korktuğu için artık toplum içine çıkmaya cesaret edemiyor.
Etkilenenler korkularıyla karşılaştıklarında korkularının doğru olmadığını deneyimlerler. Başkalarının kendi kusurlarını fark etmemesi onların düşüncelerini değiştirir. Korkulan durumla tekrarlanan yüzleşmelerle belirsizlik azalır ve korkular azalır.
Yatarak tedavi sırasında hastalar taburcu edilmeden önce olası nüksetmelere karşı hazırlanır. Bunun nedeni, birçok hastanın tanıdık çevrelerindeki eski davranış kalıplarına geri dönmesidir. Sonuçta terapinin amacı hastaların öğrendikleri teknikleri dışarıdan yardım almadan kullanabilmeleridir.
İlaç tedavisi
Bir dizi antidepresanın dismorfofobinin tedavisinde ilaç olarak etkili olduğu kanıtlanmıştır. Psikoterapötik tedavi ile kombinasyon halinde, uygulayıcılar bu nedenle sıklıkla ek olarak seçici serotonin geri alım inhibitörlerini (SSRI'lar) uygularlar.
Beyindeki ruh halini iyileştiren nörotransmiter serotoninin seviyesini arttırırlar ve sıklıkla semptomların iyileşmesine katkıda bulunurlar. SSRI'lar bağımlılık yapmazlar ancak bazen olumsuz etki olarak mide bulantısı, huzursuzluk ve cinsel işlev bozukluğuna neden olabilirler.
Hastalığın seyri ve prognoz
Dismorfofobinin süresi ve şiddeti arttıkça intihar girişimi riski de artar. Dismorfofobinin erken tespiti ve tedavisi bu nedenle başarılı tedavi şansını artırır.
