Kısa bir bakış
- Zehirlenme nedir? Yabancı veya toksik bir maddenin vücut üzerindeki zararlı etkisi.
- Zehirlenme nasıl anlaşılır? Zehirlenmenin türüne bağlı olarak; bulantı, kusma, ishal, titreme, baş dönmesi, nöbetler, bilinç kaybı, kardiyovasküler yetmezlik, solunum durması.
- Zehirlenme durumunda ne yapılmalı? (Şüphelenilen) zehirlenme durumunda mutlaka bir doktora veya acil servis doktoruna başvurmalısınız!
Dikkat!
- Bazı zehirlenmeler sadece biraz tehlikelidir, bazıları ise ölümcül bile olabilir. Halkın bunu değerlendirmesi pek mümkün değildir, bu nedenle zehirlenmeden şüphelenildiğinde mutlaka doktor çağrılmalıdır!
- Zehirlenme durumunda ev ilaçlarından uzak durun! Örneğin, etkilenen kişiye asla süt içirmeyin, çünkü bu, zehrin kan dolaşımına daha hızlı girmesine neden olabilir.
- Günümüzde doktorlar, zehirlenme vakalarında nadiren kusturmaya çalışmaktadır; çünkü bu, vücuttan yalnızca az miktarda zehiri uzaklaştırabilir ve aynı zamanda riskler de taşır (örneğin, kusmuğun nefes borusuna kaçması veya aşındırıcı bir maddenin yemek borusundan ikinci kez sızması). Halktan olmayan kişiler etkilenen kişileri asla kusturmamalıdır!
Zehirlenme: Bu nedir?
Zehirlenme (tıbbi zehirlenme), toksik bir maddeyle temasın neden olduğu vücutta meydana gelen hasardır. Temas çeşitli şekillerde gerçekleşebilir:
- yeme
- Cilt ve/veya mukoza teması (örn. gözler veya burun)
Zehirlenmeye neden olan bazı maddeler küçük miktarlarda bile toksiktir. Ancak diğerleri normalde toksik değildir (örneğin tıraş köpüğü, diş macunu, karatahta tebeşiri, vitamin preparatları) ve yalnızca büyük miktarlarda tehlikeli hale gelirler.
Hemen hemen tüm maddeler uygun dozlarda toksik olabilir; “zehiri doz belirler” (Paracelsus).
Kasıtsız ve kasıtlı zehirlenme
Örneğin çocuğunuzun, ev temizlik ürünlerini veya mobilya cilasını sakladığınız soda şişesi olduğunu düşündüğünüz bir şeyi içmesi durumunda, kasıtsız zehirlenme meydana gelebilir. İlaçların karıştırılması veya zehirli kimyasalların kullanılması da kasıtsız zehirlenmelerin nedeni olabilir.
Kasıtlı zehirlenme genellikle kendinizi veya bir başkasını öldürmek veya en azından zarar vermek amacıyla yapılır. Bu, bir zehirin yutulması veya aşırı dozda ilaç alınmasıyla yapılabilir. Bazen insanlar kendilerini savunmasız bırakmak için (örneğin tecavüz veya soygun nedeniyle) kasten zehirlenirler.
Zehirlenme türleri
Başlıca zehirlenme türleri şunlardır:
Gıda zehirlenmesi: Bozulmuş gıdaların tüketiminden kaynaklanır. Semptomların kesin nedeni örneğin gıdalardaki toksinler, bakteriler veya parazitlerdir.
Alkol zehirlenmesi: Bir kişi kısa sürede çok miktarda alkol tüketirse bu durum alkol zehirlenmesine neden olur. Sonuçlar zehirlenmenin derecesine bağlıdır. Kandaki alkol düzeyinin binde beş veya daha fazla olması genellikle ölümcüldür. Bu arada alkol sadece şarapta, birada vb. değil, aynı zamanda bazı kozmetik ürünlerde, dezenfektanlarda ve temizlik maddelerinde de bulunur.
Bitki zehirlenmesi: Bunlar genellikle dikkatsizce renkli meyveleri veya yaprakları ağızlarına koyan (küçük) çocuklarda görülür. Zehirlenme belirtilerinden uçucu yağlar veya toksinler gibi maddeler sorumludur. Yetişkinler de bitki zehirlenmesine yakalanabilir; örneğin yabani sarımsak ararken vadideki zambakın benzer görünümlü yapraklarını kazara toplayıp yerlerse.
İlaç zehirlenmesi: Aşırı dozda ilaç alınmasından kaynaklanır. Bu, örneğin yaşlı insanlarda kazara meydana gelebilir. Ancak ilaçla zehirlenme genellikle intihar girişimi olarak kasıtlıdır.
Gazlarla zehirlenme: Çok çeşitli gazların (örneğin karbon monoksit) solunması da zehirlenme belirtilerine neden olabilir. Bir örnek, duman soluma zehirlenmesidir (duman veya yangın gazlarının solunmasından kaynaklanan zehirlenme).
Ağır metal zehirlenmesi: Bu genellikle kademeli bir zehirlenmedir; etkilenen kişiler bilinçsizce küçük miktarlarda toksik ağır metalleri (demir, kurşun, cıva, bakır gibi) uzun bir süre boyunca alırlar ve vücutta birikir. Bu, örneğin kontamine yiyecekler (örn. cıva bulaşmış balıklar) veya kurşun borulardan içme suyu yoluyla gerçekleşebilir.
Zehirlenme: Nasıl tanınır?
Zehirlenme belirtileri, diğer şeylerin yanı sıra, toksik maddenin türüne ve dozuna da bağlıdır. Ayrıca insanlar aynı toksik maddeye farklı tepkiler verebilir. Zehirlenmenin genel belirtileri örneğin
- Bulantı, kusma, ishal
- karın ağrısı
- Baş ağrısı, baş dönmesi
- Ajitasyon durumları, halüsinasyonlar, kafa karışıklığı
- Hızlandırılmış veya yavaşlamış nabız
- Solgunluk, ciltte kızarıklık, sıcaklık hissi
- şok
- Solunum durmasına varan solunum sorunları
- Kardiyovasküler yetmezlik
Zehrin etkisine bağlı olarak nöbet, tükürük ve gözyaşı, felç ve terleme gibi başka belirtiler de ortaya çıkabilir. Zehir ciltle temas ederse, döküntü ve kabarmayla ve kronik iltihapla (dermatit) temasla reaksiyona girebilir. Zehirli maddelerle göz teması, gözlerde ağrı ve kızarıklığa neden olur. Ayrıca hasta, etkilenen gözde artık iyi göremez veya hiç göremez.
Zehirlenme: ilk yardım önlemleri
Zehirlenen birine yardım etmek istiyorsanız ne yapmanız gerektiği, her zaman neyle zehirlendiğine, hangi belirtileri gösterdiğine ve zehirlenmenin şiddetine bağlıdır.
Sindirim sistemi yoluyla zehirlenme durumunda (örn. alkol, ilaç, zehirli veya bozulmuş yiyecekler, zehirli bitkiler, kimyasallar), aşağıdaki ilk yardım önlemlerini almalısınız:
Etkilenen kişiyi sakinleştirin, özellikle de çocuksa ve kendinizi sakin tutun.
Acil servisleri (112) arayın. Daha sonra bölgenizdeki zehir kontrol merkezini arayın. Oradaki personel size ne yapabileceğinizi veya yapmanız gerektiğini söyleyecektir.
Kişi tepki veriyorsa ağzını açın ve yutulan maddenin kalıntılarını parmağınızla silmeye çalışın.
Zehirlenmeye neden olabilecek tüm kalıntıları (örn. yemek artıkları, mantar kalıntıları, tabletler, bitki parçaları) saklayın. Bunları ve/veya kusmuğu doktorunuza veya hastaneye götürün, böylece doktor zehirlenmenin ne olduğunu belirleyebilir.
Etkilenen kişi kendi kendine kusarsa, başını destekleyerek veya sırtını okşayarak sakinleşmesine yardımcı olabilirsiniz.
Gaz zehirlenmesinde ilk yardım
Gaz zehirlenmesi durumunda öncelikle etkilenen kişiyi tehlike bölgesinden uzaklaştırmalı (kendinizi tehlikeye atmamak kaydıyla!) ve temiz havaya çıkarmalısınız. Alternatif olarak, gazların dağılması için odayı iyice havalandırabilirsiniz.
Güvenliğinize dikkat edin: Gazlar kapalı odalardan kaçarsa, bunlar sadece zehirli değil aynı zamanda oldukça yanıcıdır. Açık ateş veya uçuşan kıvılcımlar gazı tutuşturabilir.
Yalnızca etkilenen kişi tehlikeli durumdan kurtarıldığında, ilave ilk yardım önlemleri tavsiye edilir; örneğin hastayı sakinleştirmek, bilinci kapalıysa kurtarma pozisyonuna getirmek ve gerekirse onu hayata döndürmek.
Kimyasallarla zehirlenmelerde ilk yardım
Birisinin gözlerine veya cildine kimyasal maddeler (örneğin asit) bulaşırsa, bölgeyi en az on dakika boyunca soğuk, temiz suyla iyice yıkayın. Gözler etkilenirse, göz kapağını mümkün olduğunca açık tutun ve daima burundan şakağa kadar yıkayın.
Etkilenen kişiden kimyasala bulanmış giysileri çıkarmayın; altındaki deriyi yırtabilirsiniz!
Zehirlenme: Ne zaman doktora başvurulmalı?
Zehirlenme: doktor muayenesi
Doğru tedaviyi başlatabilmek için doktorun zehirlenmenin olası nedeni ve ciddiyeti hakkında daha fazla bilgi edinmesi gerekir.
Bunu yapmak için öncelikle bir görüşmede (anamnez) önemli arka plan bilgileri alacaktır: Mümkünse hastaya hangi maddelerle temas ettiğini (yutma, soluma, dokunma vb. yoluyla) soracaktır. Ayrıca şüpheli bir yemeğin ne kadarının yenildiğini veya bir kimyasalın ne kadarının yutulduğunu da soracaklar. Bunun ne zaman gerçekleştiğini ve semptomların ne kadar sürede ortaya çıktığını bilmek de önemlidir. Hasta tepkisizse veya çok küçükse, ilk yardım görevlisi olarak siz bu gerekli bilgiyi sağlayabilirsiniz.
İlk yardım görevlisi olarak zehirli yemeği, ilacı, kimyasal maddeyi ve/veya hastanın kusmuğunu kurtarmış olmanız da doktor için yararlı olacaktır. Bu, zehirlenmenin kesin nedenini belirlemeyi kolaylaştırır.
Fizik muayene (tansiyon ölçümü vb. dahil), hastanın genel durumu hakkında doktora bilgi verecektir. Ayrıca zehirlenmenin türüne dair ipuçları da sağlayabilir. Örneğin bazı toksinler nefesin kokusunu karakteristik bir şekilde değiştirir. Ve herhangi bir enjeksiyon bölgesi, hastanın ilaç enjekte ettiğini gösterebilir.
- Kan tahlili: Zehirlenmenin nedeni (ilaç, karbon monoksit vb.) çoğu zaman kanda tespit edilebilir. Ek olarak, kan değerleri sıklıkla zehirlenmenin bir sonucu olarak olası organ fonksiyon bozukluklarının (karaciğer veya böbrekler gibi) göstergesidir.
- İdrar testi: Bu test örneğin uyuşturucuları tespit etmek için kullanılabilir.
- Dışkı muayenesi: Doktor örneğin salmonella zehirlenmesinden şüpheleniyorsa dışkı örneğini analiz ettirecektir.
- Röntgen muayenesi: Bazen zehirlenmenin nedeni, örneğin kurşun gibi metaller, yutulmuş ilaç paketleri (ilaç kuryeleri durumunda), yutulmuş piller veya zehirli bir hayvanın saldırısından kalan hayvan kalıntıları gibi röntgen görüntülerinden belirlenebilir. (örneğin zehirli dişler).
Zehirlenme: doktor tarafından tedavi
Zehirlenme her zaman tıbbi tedavi gerektirmez. Eğer öyleyse, belirli koşullar altında hastaneye yatış gerekli olabilir. Tedavi, hastanın sağlık durumunun izlenmesini veya stabilize edilmesini ve vücudun sindirilen zehri daha hızlı bir şekilde dışarı atmasına (genellikle idrar yoluyla) veya onu devre dışı bırakmasına (genellikle karaciğer yoluyla) yardımcı olmayı içerir.
Bedensel fonksiyonun sağlanması
Böbrek yetmezliği durumunda hastaya kan yıkama (diyaliz) yapılabilir. Zehirlenme sonucu karaciğer ve/veya böbreklerin kalıcı olarak işlevsiz hale geldiği çok ciddi vakalarda organ nakli gerekli olabilir.
Zehirin emilimini ve yayılmasını önleyin
Etkilenen kişi zehir yutmuşsa doktor aktif kömür uygulayabilir. Sindirim kanalındaki zehirli maddeyi bir daha kan dolaşımına giremeyecek şekilde bağlar. Ancak aktif kömür her zehire karşı etkili değildir; birçok ev kimyasalına veya alkole karşı etkisizdir. Ayrıca kan dolaşımına girmiş olan toksinler üzerinde de hiçbir etkisi yoktur.
Zehir ağız yoluyla alınırsa, etkilenen kişinin midesini pompalamak da mantıklı olabilir. Zehir çok tehlikeliyse veya hastanın genel sağlık durumu kötüyse doktor bunu yapacaktır.
Bir panzehir uygulamak
Bazı zehirler için özel panzehirler vardır (örneğin parasetamol, eroin, bazı yılan zehirleri). Ciddi zehirlenme vakalarında bunların uygulanması yararlı olabilir. Ancak etkilenen kişi sıklıkla kendi kendine iyileşir.
Diğer önlemler
Zehirlenmenin türüne ve derecesine bağlı olarak daha ileri önlemler faydalı olabilir. Örneğin, eğer zehirli maddeler etkilenen kişinin gözlerine veya cildine bulaşmışsa, doktor vücudun ilgili kısımlarını bol (tuzlu) su ile durulayacaktır.
Zehirlenmeyi önleme
Çeşitli ihtiyati tedbirler kazara zehirlenme riskini azaltır. Özellikle çocuklu evlerde kullanılması tavsiye edilir:
- İlaçları çocukların erişemeyeceği bir yerde saklayın. Kilitlenebilir bir ecza dolabı bu amaç için en uygunudur.
- Günde birkaç kez ihtiyaç duyulsa bile (sizin veya evinizdeki bir başkasının) ilaçları her kullanımdan sonra bir yere kilitleyin.
- İlaçları asla ortalıkta bırakmayın. Özellikle renkli haplar şekere çok benzer, bu da onları küçük çocukların yakalamasını kolaylaştırır.
- Temizlik maddeleri, bulaşık deterjanı ve deterjanlar gibi ev kimyasallarını daima çocukların erişemeyeceği bir yerde, tercihen kilitlenebilir bir dolapta saklayın.
- Kimyasalları asla gıda ambalajına aktarmayın; meyve suyu şişesine. Bunu yaparsanız, kabı büyük ve net bir şekilde etiketleyin!
- Genel olarak, kimyasalların veya diğer zehirlerin bulunduğu kapları her zaman açıkça etiketleyin ve çocukların açamayacağı kapaklara sahip olduklarından emin olun.
- Ev kimyasallarını yeni açtıysanız dikkatiniz dağılmasın. Dikkatinizi diğer çocuklara yönelttiğinizde, bir telefon görüşmesine cevap verdiğinizde veya kapı zili çaldığında şişeyi veya kabı tekrar kapatın.
- Alkollü içecekleri çocukların erişemeyeceği bir yerde saklayın. Küçük miktarlardaki alkol bile küçük çocuklar için çok tehlikelidir. Alkollü içecekleri kilitli bir yerde tutmak en iyisidir, böylece daha büyük çocuklar bunları denemeye teşvik edilmez.
- Çocuklarınıza ilaçların, ev kimyasallarının, zehirli bitkilerin, mantarların, sigaranın ve alkolün tehlikelerini erken yaşta ama yaşına uygun bir şekilde öğretin.
- Çocuğunuzun sıklıkla vakit geçirdiği diğer evlerde zehirlenmeyi önlemek için alınacak önlemleri tartışın ve gözden geçirin; büyükanne ve büyükbabayla veya çocuk bakıcısıyla.
