Kısa bir bakış
- Semptomlar: Uzun süre semptom yok, daha sonra esas olarak ağrı, muhtemelen soluk ve soğuk bacaklar
- Tedavi: Sebep tedavisi, yürüme eğitimi, kan sulandırıcı ilaç kullanımı, muhtemelen ameliyat.
- Nedenleri ve risk faktörleri: Sigara içmek, arterlerin kireçlenmesi, yüksek tansiyon, diyabet, kronik olarak yüksek kan lipit seviyeleri, aşırı kilo
- Teşhis: Tıbbi konsültasyon, fizik muayene, yürüme testi, ultrason, manyetik rezonans tomografi
- Prognoz ve hastalığın seyri: Sebebin ortadan kaldırılmasına bağlı olarak prognoz, sağlıklı bir yaşam tarzından olumlu etkilenebilir.
- Önleme: sigara içmemek ve sağlıklı yaşam tarzı pAVK riskini azaltır
Sigara içen bacağı (pAVK) nedir?
Sigara içen kişinin bacağı tüm pAVK vakalarının yaklaşık yüzde 90'ını oluşturuyor. Daralma hastaların yaklaşık üçte birinde pelvik arterlerde, yüzde 50'sinde femoral arterlerde ve yaklaşık yüzde 15'inde alt bacak arterlerinde bulunmaktadır. PAVD hastalarının geri kalan yüzde on kadarında daralma üst kollarda, önkollarda veya ellerde bulunmaktadır.
Toplam nüfusun yaklaşık yüzde üç ila onunda pAVD var. Hastalığın görülme sıklığı yaşla birlikte artar ve 15 yaş üzerinde yüzde 20-70 oranında görülür. Ancak yaştan bağımsız olarak etkilenenlerin çoğunda herhangi bir semptom görülmez. Ayrıca cinsiyet de rol oynuyor: Erkekler sigara içen kişinin bacağından kadınlara göre 4:1 oranında daha sık etkileniyor. Erkeklerde pAVD'nin nedeni öncelikle sigara içmektir.
Sigara içen kişinin bacağını nasıl tanırsınız ve aşamaları nelerdir?
Sigara içen kişinin bacağının gelişimi sırasında birkaç aşama vardır. İlk aşamada, etkilenenler genellikle sigara içen bacağından muzdarip olduklarının farkına bile varmazlar. Elbette pAVK'nın en önemli belirtisi, etkilenen vücut bölgesinde yüke bağlı ağrı ve daha sonra soğuk ve solgun ayakların yanı sıra zor iyileşen yaralardır. Uyuşma gibi duyu bozuklukları da ortaya çıkabilir. Böylece sigara içen kişinin bacağının ciddiyetine bağlı olarak semptomlar ve buna bağlı komplikasyonlar yavaş yavaş kendini gösterir.
Doktorlar semptomların ortaya çıkışına ve şiddetine bağlı olarak Fontaine-Ratschow'a göre pAVK'yı dört farklı pAVK aşamasına ayırır:
- Aşama 1: Bir daralma tespit edilebilmesine rağmen semptom yok.
- Evre 2a: Ağrı 200 metreden fazla yürüme mesafesinde ortaya çıkar, hareketsiz durduğunda veya istirahat halinde tekrar kaybolur.
- Aşama 3: Bacak istirahat halinde zaten ağrıyor.
- Aşama 4: Sigara içen kişinin bacağında yetersiz beslenen dokunun yavaş yavaş ölmekte olduğunun bir işareti olarak ülserler ve iltihaplanma gelişir.
Aşama 1'de etkilenenler bazen herhangi bir semptom fark etmezken, aşama 2'den itibaren yürüme sırasında eforla ortaya çıkan tipik ağrı ortaya çıkar. Doktorlar eforla ortaya çıkan bu ağrıya aralıklı klodikasyon veya vitrin hastalığı da diyorlar. Bu terim, pAVK'lı hastaların yürürken ağrı nedeniyle sanki vitrinlere bakıyormuş gibi tekrar tekrar durmasından kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak ağrı geçici olarak azalır ve hasta tekrar kısa bir mesafe yürüyebilmektedir.
Örneğin ülserler gelişir. Son olarak hastalığın son aşamasında oksijen yetersizliğinden dolayı doku ölür ve tamamen çürümeye başlar – aynı zamanda enfeksiyon kapma ihtimali de vardır. Ölü doku (nekroz ve kangren) siyahımsı bir renk alır.
Temel olarak sigara içen bacağı veya pAVK, yıllar içinde gelişen kronik bir hastalıktır. Ancak bazı durumlarda bir arter aniden (akut) kapanır. Eğer durum böyleyse, yaşamı tehdit edebilecek tıbbi bir acil durumdur. Daha sonra acil tıbbi tedavi zorunludur.
Sigara içen kişinin bacak belirtileri daralmanın yerine ve derecesine bağlıdır
Sigara içen kişinin bacağında, kan ve oksijenin azalması yalnızca burada mevcut olduğundan ağrı daralmanın altında meydana gelir. Örneğin sağ uyluktaki bir vazokonstriksiyon, sağ alt bacaktaki ağrıyla kendini gösterirken, pelvik bölgedeki bir daralma, sigara içenlerin uyluktaki tipik bacak semptomlarını tetikler.
Daralmanın derecesine ve konumuna bağlı olarak kalça veya uylukta da uyuşukluk gelişir. Neredeyse tüm vakalarda sigara içen kişinin bacağı, daralmanın altındaki soğuk uzuvlarla kendini gösterir.
Sigara içen kişinin bacak semptomlarının kapsamı aynı zamanda darlığın tam olarak nerede bulunduğuna da bağlıdır: Vücudun gövdesine ne kadar yakınsa, sonraki kan akışının tamamı tehlikeye girdiğinden semptomlar genellikle o kadar belirgin olur. Bu nedenle iliyak arterlerdeki bir darlık, alt bacaktaki darlıktan daha şiddetli semptomlara neden olur.
Sigara içen kişinin bacağı genellikle uzun süre fark edilmeden kalır. Bunun nedeni ise vazokonstriksiyonun yalnızca çok ileri evrede semptomları tetiklemesidir. Bunun nedeni, daralmanın yavaş yavaş gelişmesi ve vücudun, kan damarlarındaki tıkanıklığı telafi etmek için bypass devreleri (teminat devreleri) oluşturmak için zamana sahip olmasıdır. Daralmanın altındaki dokunun beslenmesi daha sonra kısmen patolojik olarak değişmemiş diğer kan damarlarından geçer.
Bununla birlikte, bu tür yardımcı devreler kan akışının yalnızca belirli bir oranını karşılayabilir. Sigara içen kişinin bacağında en geç damar iç çapının yüzde 90'ından fazla daralma olduğunda belirtiler ortaya çıkar.
Sigara içen kişinin bacağı nasıl tedavi edilir?
pAVK tedavisi öncelikle hastanın kişisel durumuna ve sigara içen kişinin bacağının evresine bağlıdır. Ayrıca diyabet veya kalp-damar hastalıkları gibi diğer hastalıkların tedavisi de önemlidir.
Aşama 1'de pAVK tedavisi
Sigara içen kişinin bacağı ilk aşamada tespit edilirse en önemli şey nedenlerle mücadele etmektir. En önemli önlemler sigarayı bırakmak, düzenli egzersiz yapmak ve sağlıklı beslenmeye dikkat etmektir. Kolesterol seviyelerini, kan lipitlerini ve kan basıncını normalleştirmek de önemlidir. Daha fazla egzersiz ve daha sağlıklı beslenme ile yaşam tarzındaki bir değişiklik bunu başarmak için yeterli değilse ilaç tedavisi gerekli olabilir.
Genel bir kural olarak, birinci aşamadan itibaren iyi bir ayak bakımına uyulmalıdır. Etkilenen kişilerin ayaklarına düzenli olarak krem sürmeleri, pedikür sırasında yaralanmalardan kaçınmaları ve rahat ayakkabılar giymeleri öneriliyor. Etkilenen ayaklarda bası yaraları veya yaralanmalar meydana gelirse, yaranın dikkatli bir şekilde tedavi edilmesi ve iyileşmenin izlenmesi önemlidir.
Aşama 2'de pAVK tedavisi
Daha önce bahsedilen önlemlere ve pAVK tedavisi için düzenli yürüme eğitimine ek olarak doktor, ikinci aşamadan itibaren ilaç da reçete eder. Trombosit agregasyon inhibitörleri olarak adlandırılan maddeler, kanın akışkanlığını iyileştirir ve kan trombositlerinin (trombositler) birikmesini önler, böylece kanın pıhtılaşmasını önler. İlk tercih edilen ilaç asetilsalisilik asittir (ASA). Hoşgörüsüzlük durumunda doktor klopidogrel gibi diğer trombosit inhibitörlerini reçete edebilir.
Aşama 3 ve 4'te pAVK tedavisi
Cerrahi müdahalelere genellikle üçüncü pAVK aşamasından itibaren başvurulur. Ancak bu karar, daralmanın yeri, etkilenen kişinin istekleri ve cerrahın imkanları gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu nedenle pAVK'nın ikinci aşamadan itibaren örneğin kateter bazlı bir müdahale ile tedavi edilmesi tamamen mümkündür.
Ameliyatın türü daralmanın uzunluğuna ve tam konumuna bağlıdır. Uyluk veya pelvik bölgede sadece birkaç milimetre uzunluğundaki damar daralmaları durumunda, çoğu durumda daralma minimal invaziv cerrahi ile basitçe genişletilebilir.
Daralmanın çok sert olması veya damarın daha uzun bir bölümüne uzanması nedeniyle dilatasyon mümkün değilse genellikle daha büyük bir kesi gerekir. Tromb endarterektomi sırasında doktor arterdeki birikintileri temizler.
Gerekirse bypass ameliyatı da bir seçenektir. Bu prosedürde doktor, daralmış damara bypass olarak bir damar veya Teflon tüp yerleştirir. Sigara içen kişinin bacağındaki dolaşım bozukluğu uzvun ölmesine neden olacak kadar şiddetliyse, son çare etkilenen uzvun amputasyonudur.
Genel bir kural olarak, damar hastalıkları konusunda uzmanlaşmış doktorlar, sigara içen kişinin bacağını olası bir amputasyon öncesinde yeniden değerlendirecek ve başka tedavi seçeneklerinin olup olmadığını değerlendirecektir.
Sigara içen kişinin bacağı nasıl gelişir?
Ancak bazı yerlerde kısıtlamalar özellikle belirgindir. Burada kan akışı o kadar ciddi şekilde bozulur ki, sonraki dokulara çok az kan akar ve bu da oksijen eksikliğine neden olur. Bu sonuçta ağrıya ve sigara içenlerin bacak semptomlarına yol açar.
Damar sertliği gelişimi için yapılan çalışmalarla çeşitli nedenler ve risk faktörleri doğrulanmıştır. Sigara içmek arterioskleroz için özel bir risk faktörü olarak kabul edilir. Bu nedenle pAVK'nın gelişmesinin ana nedenidir. Sigaranın içindeki bazı maddeler, özellikle bacaklarda bulunan atardamarların kireçlenmesini teşvik eder. Genel olarak, sigara içenlerin arteriyel dolaşım bozukluklarına yakalanma olasılığı sigara içmeyenlere göre yaklaşık üç kat daha fazladır ve sigara içenlerin bacak hastalığı olan kişilerin yaklaşık yüzde 85'i sigara içiyor veya sigara içiyordu.
Ayrıca diğer risk faktörleri de periferik arter hastalığını teşvik eder. Bunlar şunları içerir:
- Yüksek tansiyon (hipertansiyon)
- Diyabet (diabetes mellitus)
- Yüksek kan lipitleri (hipertrigliseridemi)
- Kan akrabalarında kardiyovasküler hastalık
- Fazla kilo (obezite)
Çok nadir görülen nedenler, trombanjiitis obliterans veya Takayasu sendromu gibi vaskülitin belirli formlarıdır.
Sigara içen kişinin bacağı nasıl teşhis edilir?
Sigara içen kişinin bacağından şüphelenildiğinde ilk temas kurulacak kişi genellikle aile doktorudur. İlk önce tıbbi geçmişinizi alacak. Burada belirtilerinizi ve fark ettiğiniz değişiklikleri ayrıntılı olarak anlatma fırsatınız var. Belirli risk faktörlerinin varlığı ve sigara içenlerin tipik bacak semptomları sıklıkla doktora periferik arter tıkayıcı hastalığına dair belirleyici belirtiler verir. Anamnez görüşmesi sırasında doktor aşağıdaki soruları sorar, örneğin:
- Uzun süre yürüdükten sonra bacak kaslarınızda artan, mola verdiğinizde hemen düzelen bir ağrı mı yaşıyorsunuz?
- Diyabetiniz, yüksek kolesterolünüz ve/veya kan lipit seviyeniz olduğu biliniyor mu?
- Size yüksek tansiyon teşhisi konuldu mu?
- Ailenizde sigara içenlerin bacağı veya kalp krizi gibi kardiyovasküler hastalık geçmişiniz var mı veya geçmişte oldu mu?
Üroflowmetri işlemi
Muayene sırasında doktor öncelikle bacaklarınızdaki deriye bakacaktır. Soluk veya mavimsi renksiz cilt, olası bir sigara içen kişinin bacağının ilk belirtisidir. Bazen pAVD'yi gösteren belirtiler arasında kavisli tırnaklar (saat camı tırnakları), küçük, zor iyileşen cilt kusurları ve ölü (nekrotik) doku bulunur.
Doktor bir stetoskop kullanarak sık sık daralmanın üzerinde, daralmadaki türbülansın neden olduğu tipik bir akış gürültüsü duyar (stenoz). Bu sayede daralmanın olduğu damar veya bölge kabaca belirlenebilir. Özel bir ultrason muayenesi (dubleks sonografi), damarlardaki kan akışını ölçerek doktorlara herhangi bir daralma hakkında ek ipuçları verir.
Hekim sigara içen kişinin bacağından şüpheleniyorsa ayak bileği-kol indeksi (ABI) olarak adlandırılan hesaplama da önemli bilgiler sağlar. Bu basit muayenede, muayeneyi yapan kişi üst kola ve alt bacağa bir tansiyon manşonu uygular ve alttaki arterlerde nabzın artık hissedilemeyeceği basıncı belirler.
Normalde alt bacaktaki basınç üst koldakinden biraz daha yüksektir ve bu da 0.9 ile 1.2 arasında bir orana neden olur. Alt bacaktaki basınç, kan akışının azalması nedeniyle üst kola göre önemli ölçüde düşükse bu oran düşer. Ayak bileği-kol indeksi için aşağıdaki değerlendirme standardı geçerlidir:
- 0.75-0.9: hafif pAVK
- 0.5-0.75: orta pAVD
- < 0.5: şiddetli pAVD
Darlığın (stenoz) lokalizasyonu hakkında daha kesin bilgi elde etmek için genellikle kontrast maddeli anjiyografi gibi görüntüleme prosedürleri gereklidir. Hatta bu muayene, özellikle planlı bir daraltma operasyonu öncesinde mutlaka gereklidir. Hastalara görüntüde damarları görünür hale getiren bir kontrast madde enjekte edilir ve aynı zamanda muayeneyi yapan kişi bir röntgen görüntüsü alır (dijital çıkarma anjiyografisi).
PAVK evrelerine (yukarıya bakın) göre hastalığın yaygınlığını belirlemek için doktor stres testi yapar. Bu amaçla hasta belirli bir süre özel bir koşu bandı üzerinde yürür. Doktor, hangi şikayetlerin ortaya çıktığını, ne kadar yürüme mesafesi kat edildiğini ölçer.
Sigara içenlerde bacak hastalığının seyri nasıldır?
Sigara içenlerin bacağından (periferik arter tıkayıcı hastalık, pAVK) muzdarip kişilerin hastalık ve seyri üzerinde büyük etkisi vardır. Etkilenen kişiler öncelikle aile doktorlarından ve ayrıca kendi kendine yardım gruplarından destek alırlar. Her şeyden önce prognoz, nedenin ortadan kaldırılıp kaldırılamayacağına veya önemli ölçüde azaltılıp azaltılamayacağına bağlıdır.
PAOH tedavisinde en önemli önlem sigaranın tamamen ve kalıcı olarak bırakılmasıdır. Eğer etkilenen kişiler kendi başlarına sigarayı bırakamıyorlarsa profesyonel destek almaları tavsiye edilir. Bunun için ilk başvurulacak kişi aile hekimidir.
Çeşitli diyet ve düzenli fiziksel aktivite içeren aktif bir yaşam tarzının da olumlu prognostik etkisi vardır. Günlük yaklaşık yarım saatlik yürüyüş yeterlidir. Yüzme, koşu veya bisiklete binme gibi dayanıklılık sporları da özellikle tavsiye edilir.
Diyetinizin mümkün olduğu kadar az yağlı, çeşitli ve yüksek sebze içeriğine sahip olduğundan emin olun. Özellikle cips, patates cipsi ve hatta kurabiyelerde bulunanlar gibi doymuş yağlardan uzak durulması tavsiye edilir. Sigara içen bacakta fazla kilo mevcutsa kilo verilmesi de önerilir.
İkinci aşama pAVD'li kişiler sıklıkla koroner arterler veya karotid arterler gibi vücudun diğer bölgelerindeki aterosklerozdan da etkilenir. Bu nedenle genellikle kalp krizi veya felç riski de önemli ölçüde artar. PAOD'un bir sonucu olarak yaşam beklentisi yaklaşık 10 yıl azalır.
Periferik arter tıkayıcı hastalığı, kronik ağrı ile ilişkili hastalıklardan biridir. Bu nedenle emeklilik dairesinin engellilik derecesini belirlemesi ve etkilenen kişiye buna uygun bir ağır engellilik sertifikası alması mümkündür.
Engellilik derecesinin (GdB) veya hasar sonuçlarının derecesinin (GdS) ne kadar yüksek olduğu ve ciddi bir sakatlık olup olmadığı, hastalığın mevcut evresine ve neden olduğu şikayetlere bağlıdır. GdS 50'den itibaren ciddi bir sakatlık söz konusudur.
Etkilenen kişiler tabloyu Federal Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı'nın Versorgungsmedizin-Verordnung'da (Tıbbi Bakım Yönetmeliği) bulabilir.
