Multipl Miyelom: Belirtileri, Tedavisi, Prognozu

Kısa bir bakış

  • Semptomlar: Özellikle sırtta ağrı, yorgunluk, solgunluk, baş dönmesi ve konsantrasyon güçlüğü gibi semptomların eşlik ettiği anemi, köpüklü idrar, kilo kaybı, enfeksiyona karşı artan duyarlılık, küçük cilt kanamaları
  • Nedenleri ve risk faktörleri: Plazma hücrelerindeki genetik değişikliklerin neden olduğu düşünülmektedir. Risk faktörleri arasında iyonlaştırıcı radyasyon veya bazı kirletici maddeler, ileri yaş, zayıflamış bağışıklık sistemi ve bazı viral enfeksiyonlar gibi çevresel etkiler yer alır.
  • Teşhis: Teşhis, tipik semptomlara, belirli kan ve idrar değerlerine, kemik iliği muayenesine ve görüntüleme prosedürlerine dayanarak konur.
  • Tedavi: Bakım standardı yüksek doz kemoterapi ve ardından kök hücre naklidir. Bu bir seçenek değilse çeşitli ilaçlar mevcuttur.
  • Önleme: Hastalığın nedeni bilinmediğinden multipl miyelom ve plazmasitoma özel olarak önlenemez.

Plazmositoma nedir?

Plazmositoma, plazma hücrelerinin kemik iliğinde kontrolsüz bir şekilde çoğaldığı özel bir kan kanseri şeklidir. Plazmositomanın diğer isimleri “Kahler hastalığı” ve “multipl miyelom”dur.

Günlük dilde birçok kişi multipl miyelom ve plazmositoma terimlerini eşanlamlı olarak, yani eşanlamlı olarak kullanır. Ancak kesin olarak konuşursak, öyle değiller. Multipl miyelom, çoğalan kötü huylu plazma hücrelerinin kemik iliğinde veya yumuşak dokuda yaygın olarak dağıldığı bir hastalık biçimini ifade eder.

Plazmositoma ise multipl miyelomun özel bir şeklidir. Bu durumda plazma hücrelerinin çoğalması yalnızca lokal olarak gerçekleşir. Bu nedenle, plazmositomada tüm organizmada yalnızca bir tümör odağı bulunur (soliter plazmositoma), oysa multipl miyelomda birkaç tane vardır.

Kemik iliğinde kırmızı ve beyaz kan hücreleri üretilir. Kırmızı kan hücreleri (eritrositler) vücutta oksijen taşınmasından sorumluyken, beyaz kan hücreleri (lökositler) bağışıklık savunmasına hizmet eder. Granülositler, T hücreleri veya B hücreleri gibi çeşitli lökosit alt grupları vardır.

Plazma hücreleri B hücrelerinin en olgun aşamasını temsil eder ve antikor üretiminden sorumludur. Bunlar bakteri ve virüs gibi patojenleri etkisiz hale getirebilen özel proteinlerdir. Bir plazma hücresi ve yavru hücreleri birlikte, plazma hücresi klonu adı verilen bir yapıyı oluşturur. Klona ait tüm hücreler tek, spesifik bir antikor oluşturur.

Multipl miyelomda, birçok plazma hücresinden birinde genetik materyalde değişiklikler (mutasyon) meydana gelir. Dejenere olmuş plazma hücresi daha sonra kontrolsüz bir şekilde çoğalmaya başlar. O ve onun soyundan gelenler, büyük miktarlarda tek bir monoklonal antikor üretir. Bazı durumlarda bu antikorun yalnızca kappa ve lambda hafif zincirleri adı verilen parçaları bulunur. Doktorlar ayrıca bu antikorlara ve antikor parçalarına paraproteinler adını verirler.

Dejenere olmuş plazma hücrelerinin oluşturduğu antikorlar genellikle işlevsizdir ve bağışıklık savunmasında görevini yerine getirmezler. Sonuç olarak multipl miyelomda bağışıklık sistemi zayıflar ve etkilenen bireyleri enfeksiyona karşı çok daha duyarlı hale getirir. Zamanla, dejenere plazma hücreleri kemik iliğinde giderek daha fazla sağlıklı hücreyi ortadan kaldırarak çeşitli semptomlara neden olur.

Multipl miyelomun sıklığı

Multipl miyelomun belirtileri nelerdir?

Semptomların ortaya çıkıp çıkmaması ve ne ölçüde ortaya çıkması hastadan hastaya değişir. Başlangıçta multipl miyelom ve plazmasitoma genellikle herhangi bir belirtiye neden olmaz. Etkilenenlerin yaklaşık dörtte birinde tanı anında hiçbir semptom görülmez. Ancak belirgin semptomları olan akut seyirler de mümkündür.

Kemik ağrısı

Multipl miyelomun ilk belirtileri genellikle kemik ağrısıdır. Hastalar özellikle sıklıkla sırt ağrısından şikayetçidir. Ayrıca plazma hücreleri vücudun daha fazla kemik dokusunu (çoğunlukla omurga bölgesinde) parçalamasına neden olan maddeler üretir. Bu nedenle multipl miyelom ve plazmasitomda kemik kırığı riski artar.

Anemi

Enfeksiyonlara karşı artan duyarlılık

Çoğalan plazma hücreleri aynı zamanda sağlıklı beyaz kan hücrelerini de geride bıraktığında vücut artık yeterli düzeyde sağlam antikor üretemez. Bu, bağışıklık sistemini zayıflatır ve bakteri veya virüs enfeksiyonları daha kolay ortaya çıkar.

Değişen idrar

Multipl miyelomda plazma hücreleri tam antikorlar yerine yalnızca hafif zincirler üretiyorsa böbrekler bunların bir kısmını salgılar. Ancak bazen Bence-Jones proteinleri böbrek dokusuna yerleşerek ona zarar verir. Etkilenen bazı bireyler bunun sonucunda köpüklü idrar bildirmektedir.

Artan kanama eğilimi

Multipl miyelomda kan trombositlerinin (trombositler) oluşumu da bozulur. Trombositler normalde kanın pıhtılaşmasından sorumludur. Trombosit eksikliği sonucu ciltte ve mukozada morarma ve kanama daha sık görülür.

Genel hastalık belirtileri

Nedenleri ve risk faktörleri

Multipl miyelom veya plazmasitoma için başlangıç ​​noktası, katlanarak çoğalan dejenere bir plazma hücresidir. Plazma hücreleri, beyaz kan hücrelerinin bir alt grubu olan B lenfositlerine aittir. En önemli görevleri antikor üretimidir. Dejenere plazma hücreleri ise değiştirilmiş, çoğunlukla işlevsiz antikorlar (paraproteinler) üretir.

Plazma hücrelerinin dejenerasyonunun nedeni genetik materyaldeki değişikliklerdir. Bunun neden meydana geldiği henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak multipl miyelomu teşvik ettiğinden şüphelenilen bazı risk faktörleri vardır. Bunlar örneğin şunları içerir:

  • İyonlaştırıcı radyasyon ve bazı kimyasallar ve pestisitler gibi çevresel faktörler.
  • Daha büyük bir yaş
  • "Önemi bilinmeyen monoklonal gamopati" (MGUS) olarak adlandırılan, multipl miyelomun iyi huylu bir öncüsü
  • Zayıflamış bir bağışıklık sistemi
  • Bazı viral enfeksiyonlar

Soruşturmalar ve teşhis

Plazmositoma veya multipl miyeloma işaret edebilecek herhangi bir semptom görülmesi durumunda doktora başvurulması tavsiye edilir. Hastalığın ilk ipuçları, kemik ağrısı, enfeksiyonlara karşı daha fazla duyarlılık, köpüklü idrar veya kilo kaybı gibi tipik semptomlarla doktora zaten sağlanmaktadır.

Ancak belirtilerin çoğu spesifik değildir ve başka hastalıklarda da ortaya çıkar. Çeşitli muayeneler yardımıyla hekimin şüphesini doğrulaması ve multipl miyelomu diğer klinik tablolardan ayırt etmesi mümkündür.

Kan ve idrar testleri

Kan seviyelerini kontrol etmek, multipl miyelom veya plazmasitomun ilk belirtilerini almanın hızlı bir yoludur. Dejenere antikorlar kandaki yüksek toplam protein seviyesiyle tespit edilebilir. Özel testlerle karakteristik monoklonal antikorlar da doğrudan tespit edilebilir.

Kemik etkilenirse kan sayımında yüksek kalsiyum seviyeleri bulunur: kemik büyük ölçüde kalsiyumdan oluşur. Multipl miyelom kemik erimesini hızlandırırsa salınan kalsiyum kanda dağılır ve ölçülebilir.

Kemik iliği aspirasyonu

Multipl miyelom veya plazmositoma şüphesi varsa doktor kemik iliği ponksiyonu yapar. Lokal anestezi altında, uygun bir kemikten (genellikle iliak kret) kemik iliğini çıkarmak için bir iğne kullanılır. Daha sonra kemik iliği örneğini mikroskop altında inceler. Sağlıklı bireylerde plazma hücrelerinin oranı genellikle yüzde beşten fazla değildir. Öte yandan multipl miyelomu olan kişilerde genellikle daha yüksek seviyeler görülür.

Ayrıca kemik iliği ponksiyonundan sonra dejenere olmuş hücreleri belirli kromozomal değişiklikler açısından incelemek mümkündür. Bu önemlidir çünkü mutasyonun türü hastalığın seyrini etkiler.

Görüntüleme prosedürleri

Bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRI), multipl miyelomda kullanılan ek görüntüleme inceleme yöntemleridir. Daha duyarlıdırlar ve iskelet sisteminin multipl miyelom veya plazmasitomdan ne ölçüde etkilendiğinin daha kesin bir şekilde tanımlanmasına olanak tanırlar. Ayrıca kemik iliği dışındaki tümör bölgelerini tespit etmek için de kullanılabilirler.

hastalık aşamaları

Hekim tarafından yapılan muayeneler sırasında multipl miyelom veya plazmasitomun mevcut olduğu tespit edilirse hastalığın evresinin belirlenmesi önemlidir. Multipl miyelom ve plazmasitomda doktorlar üç aşamayı birbirinden ayırır. Etkilenen kişinin hangi aşamada olduğu, belirli kan değerlerinin düzeyine ve yüksek riskli bir mutasyonun mevcut olup olmadığına bağlıdır. Genel olarak evre ne kadar düşük olursa tümör o kadar az ilerlemiş olur ve prognoz da o kadar iyi olur.

Tedavi

Multipl miyelom ve plazmositoma hala tedavi edilebilir olarak kabul edilmiyor. Ancak artık gelişen tedavi seçenekleri sayesinde uzun hastalıksız dönemlere ulaşmak mümkün. Terapinin amacı yaşamı uzatmak, semptomları hızla hafifletmek ve komplikasyonları önlemektir.

Multipl miyelomu tedavi etmek her zaman gerekli midir?

Multipl miyelom veya plazmositomada her durumda tedavi gerekli değildir. Özellikle henüz herhangi bir belirti göstermeyen kişilerde öncelikle yakından muayene edilmesi ve hastalığın seyrinin takip edilmesi yeterlidir. Uzmanlar bu stratejiye “izle ve bekle” adını veriyor.

  • Yüksek kan kalsiyum seviyeleri
  • Bozulmuş böbrek fonksiyonu (böbrek yetmezliği)
  • Anemi
  • Kemik lezyonları
  • Kemik iliğinde en az yüzde 60 klonal plazma hücresi oranı
  • Kandaki kappa ve lambda hafif zincirlerinin değişen oranı
  • MR'da beş milimetreden büyük birden fazla tümör odağı

SLiM-CRAB kriterlerine ek olarak bazı durumlarda tedavinin diğer nedenleri arasında şunlar yer alır:

  • Ağrı
  • Ateş, gece terlemesi ve kilo kaybı (B semptomatolojisi olarak adlandırılır)
  • Tekrarlayan ciddi enfeksiyonlar
  • Örneğin artan protein içeriği nedeniyle değişen kan akışı özellikleri

Ayrıca doktor, semptomların ve organ fonksiyonlarının tedavi edilmediğinde kötüleşme riskinin ne kadar yüksek olduğunu değerlendirir.

Kemoterapi ve kök hücre nakli

Ancak yüksek doz kemoterapi çok agresiftir. Sadece tümör hücrelerini değil aynı zamanda kan oluşturan tüm hücreleri de öldürür. Bu nedenle yüksek doz kemoterapiden sonra vücut artık kan hücreleri üretemez: ne oksijen taşınması için gerekli olan kırmızı kan hücreleri ne de bağışıklık savunması için gerekli olan beyaz kan hücreleri.

Otolog kök hücre nakli denilen işlemin gerekli olmasının nedeni budur: Hasta, kemoterapiden önce hastanın kanından elde edilen kendi kök hücrelerini alır. Kemik iliğinde kolonileşerek bağışıklık ve kan hücrelerinin oluşumunun yeniden başlatılmasını sağlarlar.

Diğer ilaçlarla tedavi

Multipl miyelomlu herkes külfetli yüksek doz kemoterapi ve ardından kök hücre nakline maruz kalamaz. Ayrıca bu kombine tedavi tüm hastalarda işe yaramadığından hastalığın tekrarlaması söz konusu olabilir. Bu durumda tedavi genellikle ilaç kullanımını içerir. Bunlar farklı ilaç sınıflarına aittir.

  • Melfalan veya bendamustin gibi sitostatik ilaçlar, tümör hücrelerinin büyümesini engeller.
  • Yüksek doz glukokortikoidler (deksametazon, prednizolon) bazen tümör kitlesinde hızlı bir azalmaya neden olur.
  • Bortezomib ve karfilzomib gibi proteazom inhibitörleri (PI), proteinlerin parçalanması için önemli olan bir enzim kompleksi olan proteazomu inhibe eder. Proteazom bloke edilirse hücrelerde eski, işlevsiz proteinler birikir. Bu büyük stresle ilişkilidir ve kanser hücrelerinin ölümüne yol açar.
  • Histon deasetilaz inhibitörleri, tümör oluşumu ve tümör hücresinin hayatta kalması için önemli olan genlerin aktivitesini etkiler.

Multipl miyelomda biyoteknolojik olarak üretilen çeşitli terapötik antikorlar da kullanılmaktadır. Kanser hücrelerinin yüzeyindeki belirli yapılara bağlanırlar. Bu bir yandan bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını ve yok etmesini kolaylaştırır. Öte yandan antikorlar, tümör hücresinin içinde, sonunda hücreyi öldüren bir reaksiyonlar zincirini başlatır.

Mevcut aktif bileşenler sıklıkla birbirleriyle kombinasyon halinde kullanılır. Her bir hasta için hangi aktif madde kombinasyonunun en iyi olduğuna doktor karar verir.

Radyasyon tedavisi

  • Kemik kırığı riskini artıran osteolizler
  • Kemik iliğinin dışında bulunan tümör odakları
  • İskelette ağrı

Destekleyici terapi

Özellikle kemik etkilendiyse multipl miyelom veya plazmasitoma bazen aşırı derecede ağrılıdır. Bu durumda genellikle etkili ağrı kesiciler kullanılır. Bazen bu durumda radyasyon tedavisi de uygundur. Bu durumda hücre büyümesini engellemek için tek tek tümör odakları ışınlanır.

Ayrıca doktor bifosfonatlar olarak adlandırılan ilaçları da reçete edebilir. Bunlar kemik erimesini engeller ve kemikler üzerinde dengeleyici bir etkiye sahiptir. Bu sayede kemik kırıklarının sayısı azaltılabilir ve ağrılar hafifletilebilir. Bifosfonat tedavisi sırasında bazen kandaki kalsiyum düzeyi normal değerin altına düştüğünden (hipokalsemi) kalsiyum ve D vitamini alınması önerilebilir. Bunlar hipokalsemi riskini azaltır. Hipokalsemi riskini azaltırlar.

Multipl miyelom veya plazmositoma için genellikle özel bir diyete gerek yoktur. Ancak kök hücre nakli sonrasında vücut bu süre zarfında kendisini enfeksiyonlara karşı etkili bir şekilde koruyamadığı için kısıtlamalar söz konusudur. Bu nedenle etkilenen bireylerin mikroplarla yüksek düzeyde kontamine olabilecek gıdalardan uzak durması yararlı olacaktır. Bunlar örneğin şunları içerir:

  • Çiğ ve taze süt ürünleri
  • Kalıplanmış peynir
  • Çiğ et (örneğin, domuz eti veya tartar)
  • Çiğ balık
  • Taze (ısıtılmamış) meyve ve sebzeler
  • Fındık, badem, filizlenmiş tahıllar ve tahıl ürünleri

Kök hücre nakli sonrası etkilenen kişiler, uygun ve uygun olmayan gıdalar ve doğru hazırlama hakkında kapsamlı bilgiyi hastanedeki uzman personelden alabilir.

Hastalığın seyri ve prognoz

Multipl miyelomda prognoz ve yaşam beklentisi

Tam bir tedavi yalnızca çok az sayıda multipl miyelom ve plazmasitoma vakasında mümkündür. Ancak son yıllarda yeni ve etkili tedaviler sayesinde prognoz önemli ölçüde iyileşti. 1980'li yıllarda multipl miyelomun ortalama yaşam süresi yalnızca iki yıla kadardı. Günümüzde hastalar teşhisten sonra ortalama beş ila on yıl kadar hayatta kalıyor.

Ancak yaşam beklentisi büyük ölçüde tümörün evresine bağlıdır. Örneğin, mevcut tedavi seçenekleriyle 1. aşamada beş yıllık hayatta kalma oranı yüzde 82'dir. Bu, etkilenenlerin yüzde 82'sinin teşhisten sonra en az beş yıl yaşayacağı anlamına geliyor. 2. aşamada yüzde 62, 3. aşamada ise hâlâ yüzde 40. Yüksek tümör evresine ek olarak ileri yaş ve bazı yüksek riskli mutasyonlar, olumsuz prognostik faktörler olarak kabul edilir.

Son aşama ve ölüm nedeni

Multipl miyelomun son aşamasında tümör hücreleri zaten çok geniş bir alana yayılmıştır. Hastalar sıklıkla kemik iliğinde yeterince sağlıklı kan hücresi üretilmediği için ölürler. Bu, enfeksiyon riskinin artmasına neden olur. Enfeksiyonlar ve bunun sonucunda ortaya çıkan komplikasyonlar, multipl miyelomda en sık görülen ölüm nedeni olarak kabul edilir.

Önleme

Multipl miyelom veya plazmasitomun nedeni bilinmediğinden hastalık spesifik olarak önlenemez. Multipl miyelomun erken teşhisine yönelik özel bir program da yoktur. Bu nedenle hastalık çoğu zaman başka nedenlerle yapılan muayene sırasında tesadüfen ortaya çıkar.