Kısa bir bakış
- Kallmann sendromu nedir? Seks hormonlarının eksikliğine ve dolayısıyla ergenliğin olmamasına yol açan konjenital gelişimsel bozukluk. Ayrıca çoğu hastada koku alma duyusu da yoktur.
- Nedenleri: Konjenital gen değişiklikleri (mutasyonlar).
- Risk faktörleri: Bu durum hastaların yaklaşık yüzde 30'unda ailelerde görülür.
- Belirtileri: Ergenlik döneminde gelişmeme (penis, testis ve prostatın az gelişmesi, kasık, koltuk altı ve vücut kıllarının az olması, sakal çıkmaması, ilk adet döneminin gelmemesi), kısırlık, istek azlığı, koku alma duyusunun yokluğu veya ileri derecede azalması, uzun vadeli sonuç: osteoporoz.
- Teşhis: Sekonder cinsel özelliklerin gelişmemesi, hormon analizi, genetik test, ultrason, manyetik rezonans tomografi, bilgisayarlı tomografi, röntgen gibi fiziksel belirtiler
- Tedavi: Hormon preparatları ile replasman tedavisi
- Önleme: Önleme mümkün değil
Kallmann sendromu nedir?
Kallmann sendromu (KS, olfaktogenital sendrom, De-Morsier-Kallmann sendromu) beynin konjenital gelişimsel bir bozukluğudur. Etkilenen bireylerin seks hormonu üretmemesine ve dolayısıyla cinsel olgunluğa ulaşamamasına neden olur. Ayrıca çoğu KS hastası anosmiden muzdariptir, bu da onların kokuları algılayamadığı anlamına gelir.
Bozukluk, adını 1944'te "hipogonadizm (seks hormonlarının eksikliği) ve anosmi (koku duyusunun olmaması)" olarak tanımlayan Alman psikiyatrist Franz Josef Kallmann'dan almıştır. Eşanlamlı ismi olan “De Morsier-Kallmann sendromu” aynı zamanda Kallmann sendromu üzerinde de çalışmalar yürüten İsviçreli nörolog Georges de Morsier'i ifade etmektedir.
İkincil hipogonadizm
Kallmann sendromu sekonder hipogonadizmin bir alt tipidir. Bu, beyindeki hormonal kontrol merkezindeki (hipofiz bezi) bir arızanın neden olduğu seks hormonlarının eksikliğini ifade eder. Gonadlar (yumurtalıklar, testisler) normal şekilde çalışır ancak seks hormonları üretmek için çok az sinyal alır veya hiç sinyal almaz. Hormon eksikliğine ek olarak anozmi (koku duyusunun yokluğu) da mevcutsa doktorlar buna Kallmann sendromu adını verir.
Sıklık
Kallmann sendromu nadir görülen bir hastalıktır; erkekler kadınlardan daha sık etkileniyor: Ortalama olarak yaklaşık 10,000 erkekten biri ve 50,000 kadından biri bu hastalığa yakalanıyor.
Belirtileri
Kallmann sendromunun önde gelen semptomları, koku alma duyusunun ciddi şekilde azalması veya kaybolması ve ergenlik gelişiminin olmamasıdır. Semptomların belirginlik derecesi hastadan hastaya değişir. Tedavi edilmezse her iki cinsiyet de kısır kalır.
Erkek çocuklarda belirtiler:
- Kasık, koltuk altı ve vücut kıllarının az olması veya olmaması.
- Sakal büyüme eksikliği
- Sesin kesilmemesi
- Mikropenis ve küçük testisler: Genç erkeklerde penis ve testislerin gelişememesi.
- İnmemiş testisler (genellikle bebeklik döneminde belirgindir)
- Hızlı büyüme: Sağlıklı bireylerde uzun kemiklerdeki büyüme plakları belli bir seks hormonu düzeyine ulaşıldığında kapanır. Hormonlar eksikse etkilenen bireyler orantısız bir şekilde büyür. Ebeveynleriyle karşılaştırıldığında daha uzundurlar ve uzun kolları ve bacakları vardır.
Kızlarda belirtiler:
Kızlarda semptomlar genellikle daha az şiddetlidir. Genellikle tek semptom ilk adetin olmamasıdır (birincil amenore), bu nedenle hastalık sıklıkla geç fark edilir. Erkek çocukların aksine hastalığa rağmen fiziksel gelişim büyük ölçüde normaldir. Örneğin göğüsler genellikle normal şekilde gelişmiştir.
Yetişkin erkeklerde belirtiler:
Kallmann sendromlu erkeklerde tipik olarak kemik yoğunluğu (osteoporoz) ve kas kütlesi azalmıştır. Dişi yağ dağılımı nedeniyle genellikle kadınsı bir dış görünüme sahiptirler. Erektil disfonksiyonları vardır ve kısırdırlar.
Malformasyonlar: Daha nadir olarak KS hastalarında başka fiziksel malformasyonlar da ortaya çıkar. Bunlar örneğin işitme bozuklukları, yarık dudak, çene ve damak ya da eksik dişlerdir. Etkilenen bazı kişiler yalnızca tek böbrekle doğarlar. KS'de zihinsel gelişim genellikle normaldir.
Osteoporoz: Testosteron ve östrojen gibi seks hormonları kemik mineralizasyonunda önemli bir rol oynar. Hormonlar eksikse kemikler sağlıklı insanlardaki kadar stabil değildir; kemik kırılma riski artar.
Sebep ve risk faktörleri
Kallmann sendromunun nedeni doğuştan gelen bir gen değişikliğidir (mutasyon). Genellikle kendiliğinden gelişir, ancak vakaların yaklaşık yüzde 30'unda ebeveynlerden biri veya her ikisi tarafından yavrulara aktarılır.
Gen değişiminin, rahimdeki embriyonik gelişim sırasında da etkisi vardır: Koku alma duyusu hücreleri ve yumurtalıkların (yumurtalıklar, testisler) kontrolünden sorumlu hücreler, ortak öncül hücrelerden kaynaklanır.
Kallmann sendromunda bu öncü hücrelerin gelişimi gen değişikliği nedeniyle bozulur. Sonuç olarak seks hormonu üretiminin üst düzeyde kontrolünden sorumlu hücreler ve koku alma hücreleri yetersiz gelişir. Etkilenen bireyler ergenlik gelişimi yaşamazlar ve kokuları algılamazlar.
Seks hormonları
LH ve FSH, sonuçta seks hormonlarını üreten gonadlar (yumurtalıklar, testisler) üzerinde etki gösterir: Kadınlarda kadın seks hormonları östrojen ve progesteron, yumurtaların olgunlaşmasını teşvik eder ve yumurtlamayı tetikler; erkeklerde testosteron hormonu sperm oluşumuna neden olur.
Ergenlik döneminde seks hormonlarının üretimi ve bununla birlikte cinsel olgunlaşma başlar. Kallmann sendromunda olduğu gibi GnRH çok azsa veya hiç yoksa, çok az seks hormonu üretilir veya hiç üretilmez ve ergenlik gelişimi gerçekleşemez. Tedavi edilmezse etkilenen bireyler cinsel olgunlaşmayı yaşayamaz ve kısır kalır.
Risk faktörleri
Çoğu durumda gen değişikliği kendiliğinden meydana gelir. Bunun nasıl gerçekleştiği belli değil. Tüm vakaların yaklaşık yüzde 30'unda hastalık ailelerde ortaya çıkar: Etkilenen bireyler mutasyonu ebeveynlerinin birinden veya her ikisinden miras almıştır.
Şimdiye kadar Kallmann sendromunu tetikleyen birçok mutasyon tanımlandı. Bunlar KAL1, FGFR1, FGF8, CHD7, SOX10, PROKR2 ve PROK2 olarak adlandırılan mutasyonları içerir.
Muayene ve teşhis
Bazı durumlarda bu durum bebeklerde zaten belirgindir: Etkilenen erkek çocuklarda inmemiş testisler (kriptorşidizm) ve/veya çok küçük bir penis (mikropenis) olabilir.
KS sendromu belirtileri görüldüğünde ilk başvurulacak kişi çocuk doktoru, istemsiz çocuk sahibi olamama durumunda ise jinekolog veya ürologdur.
Doktor aşağıdaki muayeneleri yapar:
Aile öyküsü: Kallmann sendromundan şüpheleniliyorsa hekim ailede KS vakalarının bilinip bilinmediğini sorgular.
Fizik muayene: Penisin hastanın yaşına göre çok küçük olması veya ilk adet döneminin olmaması gibi ikincil cinsel özelliklerin gelişmemiş olması, doktora KS sendromunun ilk belirtilerini verir. Ayrıca vücut ölçülerine, koltuk altı, göğüs ve kasık kıllarına da dikkat ediyor ve sakal uzamasını değerlendiriyor.
Koku testi: Bu test beş yaş civarında yapılabilir. Doktor, hastanın kokuyu algılayıp algılamadığını kontrol etmek için vanilin gibi saf koku maddeleri kullanır.
Kan testi: Doktor, kan testiyle değişen hormon seviyesini tespit eder. Tipik olarak GnRH, LH ve FSH seviyeleri azalmıştır veya normalin düşük seviyelerindedir. Ergen erkek ve kız çocuklarında seks hormonlarının düzeyleri ergenlik öncesi düzeylerdedir.
Bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI): Bu muayene işlemleriyle doktor, beyindeki koku merkezinin (bulbus olfactorius) gelişip gelişmediğini kontrol eder.
Elin röntgen muayenesi: Doktor, elin röntgen muayenesi yardımıyla büyüme plaklarının kapanıp kapanmadığını ve dolayısıyla vücut gelişiminin tamamlanıp tamamlanmadığını belirler.
Spermiogram: Burada doktor ejakülatta sperm olup olmadığını inceler.
Genetik test: Genetik test, hastalığa neden olan mutasyonun kesin olarak belirlenmesi için kullanılır.
Kallmann sendromu nasıl tedavi edilir?
Kallmann sendromu kolaylıkla tedavi edilebilir. Etkilenen bireyler seks hormonları ile replasman tedavisi alırlar. Durum ergenlikten önce tespit edilir ve tedavi edilirse, etkilenen bireyler genellikle büyük ölçüde sınırsız yaşamlar sürerler. Buna düzenli ergenlik gelişimi ve normal bir cinsel yaşam da dahildir.
Seks hormonlarının uygulanması: Erkekler testosteron alır ve kadınlar östrojen ve progesteron alır. Hormon preparatları enjeksiyon, jel veya yama şeklinde mevcuttur. Hormon tedavisine genellikle erkeklerde ömür boyu, kadınlarda ise menopoza kadar devam edilir.
Çocuk sahibi olma isteğinde seks hormonlarının verilmesi: Spermin oluşması için vücudun GnRH'ye ihtiyacı vardır. Bu nedenle çocuk sahibi olmak isteyen erkeklere testosteron yerine GnRH hormonu verilmektedir. Sperm üretiminin başlaması 18 ila 24 ay sürer. Vakaların yaklaşık yüzde 80'inde erkekler daha sonra doğurgandır. İnmemiş testisleri olan erkeklerin prognozu biraz daha az olumludur.
Osteoporoz tedavisi: Kemik yoğunluğu azalmış hastalara kalsiyum ve D vitamini verilir. Ayrıca kemiklerin güçlenmesi için egzersiz ve spor da önerilir.
Anozmi: Şu anda koku duyusunu yeniden kazandıracak bir tedavi yoktur.
Psikoterapi: Bazı KS hastaları için hastalık ağır bir psikolojik yük anlamına gelmektedir. Burada psikoterapist doğru irtibat kişisidir.
Hastalığın seyri ve prognoz
Kallmann sendromunun seyri hastadan hastaya değişmektedir. Semptomlar hastadan hastaya değişiklik göstermektedir. Dolayısıyla hastalığın bebeklik döneminde farkedilmesi, ergenlik döneminde teşhis edilmesi veya hormon eksikliğinin ancak yetişkinlikte ortaya çıkması mümkündür.
KS 16 yaş sonrasına kadar tespit edilip tedavi edilmezse zaten boy uzamasının gelişmiş olması mümkündür. Bu değişiklik ilaçla dahi geri döndürülemez.
Önleme
Genetik bir hastalık olduğu için önlenmesi mümkün değildir.